In memoriam: Basilio Sarobe Aldabe
Eustasio Etxezarreta

Eustasio Etxezarreta: liturgiako itzulpen-lanen koordinatzailea^[1]

Don Basilio, Sunbillako parrokiako erretore

Bere apaiz-ibilbidean ez zuen parrokia- aldaketa askorik izan. 1952an, Sunbillako apaiz laguntzaile izendatu zuten; Don Sergio Garaikoetxea zen sasoi hartan erretore. Baina, 1964an, gaixoturik, parrokia utzi behar izan zuen, eta Erratzura joan zen bizitzera. Ondoren, Don Basilio izendatu zuten parrokia hartako arduradun edo erretore. Ordurako boteak zituen zainak indartsuago sustraitu zituen, 47 urtez izan baitzen hango parroko.

2010. urtean, parroko gazte berria izendatu zuten Sunbillarako, eta Basilio erretore-arduretatik aske gelditu zen, nahiz eta oraindik ere hainbat laguntza eskaini parrokiari. Baina, 83 urte zituela, zoritxarreko auto-istripu bat izan zuen, eta, haren ondorioz jasandako zauri larriak gainditzea lortu bazuen ere, aski mugatua gelditu zen. Hala, 2013an, erretiro osoa hartu, eta adineko apaizen egoitzara joan zen, Iruñeko Artzain Ona egoitzara. Han egin zituen bere bizitzako azken sei urteak, buruz argi, nahiz eta oinetatik motel egon eta gurpil-aulkia behar izan. Esan bezala, 2019ko abenduaren 1ean hil zen, Iruñean; hileta-elizkizunak Sunbillako parrokian egin ziren, eta haren gorpu- hilotzak hango hilerrian utziak daude, berak nahi izan zuena betez. Sunbillako herriak eta, batez ere, kristau-elkarteak maite izan du 61 urtez segidan beren apaiz arduradun izan dena. Horren lekuko da 2002. urtean, beraren apaizgintzako 50. urteurrenean, fededunek egin zioten aitortza edo omenaldia. Baita 2013ko abuztuaren 11n Udalaren ekimenez egin zioten agur-omenaldia ere Sunbillako zaindari San Tiburtzioren festekin loturik.

Bere bizitzako jardueran era askotako lanetan sartua ikusi izan dugu Basilio Sarobe. Parrokiako apaiz-eginkizunak izaten zituen lehenengo ardura: igandeko ospakizuna dela, katekesia, Donamariako Karmeldarren kapilautza, liturgia aldietako une nagusiak zaintzea... Baina ez zen eliz barruko gauzetara mugatzen zen gizona. Frantzisko aita santuak dioen hori, «elizatik kanpora ateratzen ikasi behar dutela apaizek eta eliz erakundeek», Basiliok berezkoa zuela esan genezake. Ahots ederra eta bizia zuen, eta Elizondoko Abesbatzan abestu zuen urteetan, Juanito Eraso kantu-alorreko jakintsuaren zuzendaritzapean; bere parrokian ere abestalde bat sortu zuen eta zaindu, eta gaur oraindik ere bizirik jarraitzen du abesbatzak. Haurren pilota-txapelketak eratzen zituen Sunbillako frontoian. Neska-mutiko txistularien eskola moduko antolakuntza bat sortu zuen, oso multzo zabala egiteraino herriko gaztetxoekin, eta egunero ordu desberdinetan taldeka biltzen zituela irakasten zien.

Basilio ez zen geldi egotekoa; ez zen inondik ere gizon nagia; lanaren handiak ez zion atzera eragiten, eta eskuetan hartzen zuen eginkizuna azkeneraino eraman arte ez zuen etsitzen. Horren adibide dira, lehen esandakoez gainera, esate baterako, parrokiaren eraikina saneatu beharra gertatu zitzaionekoa. 1971. urtean, elizako dorrean itaxur edo itogin handiak agertu ziren, eta, eliza itxi, eta obra gogorra egitea egokitu zitzaion. 23 hilabete luzatu zen eraikinaren konponketa. Elizaren hormak altuak izaki sabaiaren kargarekin lehertzeko arriskuan zeuden. Eraberritze-lan gogorrei aurre egin behar izan zien: hormak metro eta erdi jaitsi eta sendotu, sabai berria egin, eliza margotu... eta fakturei erantzun.

Basilioren beste zaletasun edo afizio bat Ameriketako artzainekiko harremana izan zen. Baziren Sunbillatik Ameriketara artzain-lanetara joandako garai bateko gazteak, oporrak egitera etorriak edota adinagatik hemen gelditzeko erabakia hartu zutenak. Haien jatorriko eta bizitzako ibilbideetako datuak biltzeari ekin zion; bakoitzaren zuhaitz genealogikoa osatu nahian, herriko eta kanpoko artxiboak arakatu zituen, datuak eskuratzeko, ahal zuen heinean mendeetan atzera eginez. Lan horrek izan zuen bere fruitua, Jesus Goldaraz Doneztebeko erretorearen zuzendaritzapean elkarlanean argitaratutako Sunbildarrak Ameriketan (1898-1993) liburuan sartu baitzituzten Basiliok bildutako hainbat datu eta informazio. Hori dela eta, esker ona adierazten diote egileek liburuan, eta «artzainen artzain» titulua ematen. Baina Basiliok egindako datu-bilduma liburuan agertzen dena baino askoz zabalagoa eta urteetan luzeagoa zen; lan horren emaitza Udalari eskaini zion, eta Udaletxean dago jasoa.

Basilio Saroberen euskararekiko zaletasuna

Basilioren askotariko jardueran, kapitulu berezia merezi du haren euskararekiko zaletasunak. Elizaren liturgiako liburuekin lotua dago bereziki zaletasun hori, eta, hitz gutxitan esateko, Vatikanoko II. Kontzilioak elizkizunetan herri-hizkuntza erabiltzeko hartu zuen erabakiarekin lotua. 1962ko urrian hasi zen Kontzilioa, eta 1965eko abenduan bukatu; beraz, sasoi betean harrapatu zuen Basilio. Zehazki, eliz batzar haren ondorioz egin behar izan ziren euskal itzulpenetan parte hartzea egokitu zitzaion. Eliz liturgiari buruzko konstituzioa izan zen eliz batzarrak landu eta 1963an sinatu zuen lehenengo dokumentua. Konstituzio horretako 36. zenbakiak zera dio: «Bai mezatan bai sakramentuak ematekoan, toki handiagoa eman dakioke ama-hizkuntzari». Gure kasuan, euskarari.

Hortik hasi ziren ordu arte latinez zeuden testu liturgikoak euskarara itzultzeko lanak. Aipatu dokumentua egin eta handik hilabete gutxira hasi ziren itzulpen-lanak, 1964ko udaberrian; hain zuzen ere, 1965eko martxoaren 7an hasi behar zuten parrokietan mezako zati batzuk herri-hizkuntzan ematen, garizumako lehen igandean, eta horretarako prestatu beharrak zeuden testu berriak.

Elizbarrutietako jardueran ez zegoen artean horrelako lanen esperientziarik. Bestalde, elizbarruti bakoitza guztiz autonomoa zen bere eliz jarduera antolatzeko. Oso denbora gutxi gelditzen zen, gainera, esandako eperako testuak prest edukitzeko. Horrela, Baionako elizbarrutia izan zen itzulpen- taldea eratu zuen lehenengoa; Belokeko beneditarren monasterioan bildu ohi ziren lanerako. Urte berean, hilabete batzuk geroxeago eratu zen beste talde bat, Gipuzkoan; Donostiako Seminarioan egiten zituzten laneko bilerak. Bi talde horiek izan ziren, hasiera hartan, itzulpen-lanen ardura hartu zutenak, eta bakoitzak bere aldetik lan egin zuen^[2].

Liturgiako testuen itzulpen-lan haietan, hiru etapa bereizi behar dira: lehenengo etapan, Kontzilio aurretik Elizak esku artean zerabilen Trentoko Meza Liburuaren itzulpena egin zen, hau da, Meza Liburu zaharraren itzulpena; bigarrenean, Vatikanoko II. Kontzilioaren ondorioz 1969an argitara eman zituzten Meza Liburua eta Irakurgaiak itzuli ziren, eta, haiekin batera, baita banan- banan berritu ziren gainerako liturgia-liburuak ere, hau da, Elizaren Otoitzerako eta sakramentuak ospatzeko erabili ohi direnak; eta, hirugarrenean, 2002an, zenbait zuzenketa eta eranskin gehituta argitara eman ziren Meza Liburua eta Irakurgaiak liburu eraberrituak itzuli ziren.

Lehenengo etapari dagozkion hasierako talde-lan haiek aski nahasiak eta zalapartatsuak izan ziren. Lan handia eta denbora gutxi zegoenez, testu-sortatxo bat itzuli ahala liburuxka bat argitaratzen zuten, eta berehala ekiten zioten hurrengo testu-sorta itzultzeari eta argitaratzeari. Hori guztia elkarrekin erabateko harremanik izan gabe egin zuten lehenago aipatu diren bi itzulpen-taldeek. Ondorioz, mezaren betiko zati batzuk hiru eta lau eratara argitaratuak azaldu ziren. Eztabaidak sortu ziren, eta itzulpen bateratua egiteko saiakera bat edo beste ere egin zen.

Itzulpengintzaren une hartako desegokitasunari irtenbidea eman nahirik, 1968ko Eguberrietan, Arturo Tabera Iruñeko artzapezpiku berriak batzarrerako deia egin zien beste euskal elizbarrutietako gotzainei, eta erabaki zuten itzulpen-talde bakarra izan zedila liturgia, katekesia eta eliz idazki ofizialak itzuliko zituena. 1969ko urtarrilaren azken aldera hasi zen lanean talde bateratu eta eraberritu hura, Bizkaiko eta Nafarroako ordezkariak barne zirela. Donostiako Seminarioan egiten zituzten beren laneko bilerak. Vatikano II.aren Meza Liburua eta Irakurgaiak liburuko zatiak itzultzea izan zen orduan hiruzpalau urtez egindako lana. Don Basiliok euskararen inguruko liburuetan izandako esku-hartzea bigarren etapa horri dagokio.

Aitortu behar da itzulpen-lan haietan Basilio ez zela, nolabait esateko, protagonista; ez zuen horretarako prestakizun apartekorik. Baziren taldean horretarako pertsona ospetsu eta jakintsuak; beste askoren artean, hauek aipa ditzakegu: Manuel Lekuona eta haren iloba Joan Mari Lekuona, Martzelo Gaztañaga, Jose Luis Ansorena, Joxe Mari Aranalde, Jexux Gaztañaga eta Agustin Apaolaza, Gipuzkoakoak; Pierre Lafitte, Pierre Narbaitz, Emile Larre, Xabier Iratzeder, Pierre Andiazabal eta Pierre Xarriton, Baionako elizbarrutikoak; Joxe Mari Azpiroz, Juan Goikoetxea, Migel Plaza, Tomas Otxandorena eta Basilio Sarobe bera, Iruñeko elizbarrutikoak; Lino Akesolo, Karmelo Etxenagusia (zeina gotzain sagaratua izan baitzen gero), Jaime Kerexeta, Mikel Zarate eta Bittoriano Gandiaga, Bilboko elizbarrutikoak.

Euskarari dagozkionetan eta hizkuntzalaritzan bereziki jakintsua ez bazen ere, jaun ospetsu horien artean aritu zen Basilio ere. Bazituen, ordea, bestelako dohain batzuk, itzulpen-lanak bukatu ondoren beharrezko eta garrantzizko gertatu zirenak. Argitaratu egin behar baitziren testu horiek liburuetan, eta hor erakutsi zuen bere gaitasuna. Bizitzako beste arloetan ez dakit, eta ez nuke esango, baina paperak txukun eta ordenan jarri eta erabiltzeari dagokionez oso ordena garbikoa zen Basilio. Liturgia-liburuetako testuak garbian idatzi, ordenatu, behar den hurrenkeran bildu, xehetasunak ondo zaindu, liburua osatu, argitaratu, azaleztatu eta zabalkundea egin; horra Basilioren emaitza guztiz berezia, betiere talde-lanean egina. Gogoan dut Sunbillako herri-sarreran Bidasoaren ibaiertzean dagoen apaizetxean zenbat ordu eta zenbat egun eman genuen elkarrekin lan horietan.

Bada Basiliori dagokion pasadizo bitxi bat aipatu nahi dudana. Esaten ari garen lan hori egiteak arreta edo kontzentrazio handia eta lan jarraitua eskatzen zuenez, parrokiako beste ardurek ez zioten uzten buru-belarri horretan aritzen. Orduan, eskaria egin zitzaion Iruñeko Gotzainari, aske utz zezatela Don Basilio Sunbillako parrokiako arduretatik, erabat euskarazko liturgia-liburuak argitaratzeko prestatze-eginkizunetara emana egon zedin. Aintzakotzat hartu zuen gotzainak eskaria, eta, 1972an, Sotxantre deritzon kantuaren arduradun-kargua eman zioten Iruñeko katedraleko benefiziaduen sailean. Hori lorturik, bigarren pausoa zegoen eman beharra: Sunbillako parrokiarako apaiz erretore berria izendatu behar zen, baina hor sortu zen arazoa; ezin aurkitu izan zuten Nafarroan apaiz euskaldunik Sunbillarako. Urte batzuez bi karguak bere gain hartu behar izan zituen: Sunbillako parrokia zaintzea eta, aldi berean, Iruñeko katedraleko Sotxantre izatea. Ikusirik erremedioa jarri ordez ardura berriak hartzen ari zela bere gain, utzi egin behar izan zuen katedraleko zeregina.

Itzultzaile-talde hark jaso izan ditu Euskal Herriko erakunde ofizial batzuek egindako aitortzak. 2002ko urrian, EIZIEk omenaldi xume bat eskaini zien, Donostian, itzulpengintzan lan egin zuten talde eta pertsona jakin batzuei, Itzulpengintzari buruzko Europako Jardunaldien barruan. Besteak beste, Biblia, liturgia eta katekesiko testuak, eta orokorrean testu sakratuak euskaratzen aritu izandako taldekideak izan ziren omenduak eta ohorezko bazkide izendatuak; Basilio bera ere bai, haien artean. Halaber, 2019ko martxoan —joan den urtean, hain zuzen—, Euskaltzaindiak, beraren sorrerako mendeurreneko ospakizunen artean, omenaldia eskaini zien Bilboko Egoitzan aipatu itzultzaile-taldekideei, eta eguzki-lore bana eman zieten oroigarri gisa. Bi jardunaldi haietan izan zen Basilio ere; Euskaltzaindiarenean, gurpil-aulkian eseria eraman zuten, baina buruz argi zegoen. 2012an, liburu-dohaintza bat egina zuen berak Euskaltzaindiaren Azkue Bibliotekarako.

Agur, Basilio apaizkide, lankide eta lagun on. Egun handira arte! Requiescat in pace!

Oharrak

1. Nire esker ona adierazi nahi diet Basilio Sarobe Aldaberen oroitidazki hau egiteko beren laguntza estimagarria eman didatenei: Eduardo Sarobe Mitxelena, Basilio Saroberen iloba; Agustin Elizalde Apeztegia, Iruñeko Artzain Ona egoitzako zuzendaria; eta Amets Inda Gorriaran, Sunbillako alkatea.

2. Garai hartan bazen euskaraz Orixeren Urte guziko Meza-Bezperak eskuliburua, baina Orixek zerabilen euskara une hartan goi-mailakotzat jotzen zen alfabetatu gabea zen herri xehearentzat; horregatik, herri-mailako itzulpen berria egiteko erabakia hartu zuen Lorentzo Bereziartua Donostiako gotzainak. Bizkaian ere bazuten Eguneroko Meza, Jaime Kerexeta abadeak eta A. Santi Onaindia karmeldarrak 1960an bizkaieraz argitaratua, eta hura baliatuko zutela erabaki zuen Pablo Gurpide Bilboko gotzainak; Araban eta Nafarroan, berriz, Gipuzkoako taldeak prestatutako testuak erabili zituzten, kasu batzuetan aldaketa batzuk eginda.