Arau-izenburuen katramila sintaktikoak
Gilen Mejuto

Zer dio sutondokoak? Zer baitio sutaitzinekoak ¹

Sarrera

Gaur egun, administrazio publikoa da euskarazko testuen ekoizlerik handienetako bat, handiena ez bada. Euskal Herriko instituzio nagusiek erdaraz funtzionatzen dutenez, produkzio hori erdaraz sortzen da, salbuespen gutxi batzuekin, eta gerora zati bat euskarara itzultzen (EAEn behintzat). Beraz, gure testu gehienak ez dira besterik baizik eta prosa ezinago korapilatsu, artifizial eta hanpatu baten hala-holako moldaketak. Literatura administratiboa euskaraz sortuko bagenu, seguru asko beste era batera apailatuko genituzke testuak. Ulergarriago, naturalago, jatorrago idatziko genuke. Halako ustea dabil, behintzat². Mundu errealean, tamalez, espainola dugu sutaitzineko, eta hark markatutakoari jarraitu behar, hala moduz bada ere.

Ez da kontu berria, jakina. Euskara idatziaren historiako idazlan gehienak ez dira besterik izan baizik eta prosa ezinago trinko, aspergarri eta dogmatiko baten itzulpen aski literalak (literalegiak, akaso).

Hortaz, antzeko egoerak ditugu gaurkoa eta atzokoa: biotan, euskararen sinpletasunera ekarri nahi da, ez nekerik gabe, erdal hizkera bihurria. Beste hitz batzuez esanda, oraingo itzulpen administratiboek hartu dute lehengo itzulpen erlijiosoen tokia. Badago funtsezko diferentzia bat, ordea. Ordukoek tresna gehiago zituzten egokitzapen etsigarri hori taxuz gauzatzeko (kasurako, izenordain erlatibozko perpausak, izen osteko erlatiboak, erlatibo hautsiak, aditz eta menderagailu aurreratuak eta partikula iragarleak). Ezaguna da gerora zer gertatu zitzaien mendeetan zorroztutako lanabes haiei: eskumikatu zituzten euskal gramatikatik. Egun, debekualdia gainditu dutenak ere uzkurki erabiltzen ditugu (sarritan, gaizki erabili ere). Arrotz zaizkigu, artifizial. Galdutakoaren parte bati uko eginda, prosa berri bat ehuntzeko eginahalari ekin diogu; buruhauste dezenterekin, normala den bezala.

Arlo juridiko-administratiboan, lan handia egin da itzulpen-tramankulu kamustua haxean ezartzeko, eta, azkenean, herrenak herren eta esfortzu handi baten kostuan, euskarazko idazki txukunak irakur daitezke. Baina ez gaitezen engaina: testu asko ulergaitzak eta are ulertezinak dira oraindik.

Artikulu honetan, hizpidera ekarriko dugu gure ustez administrazioko euskaran buruhauste gehien sortzen dituzten kontuetako bat: arau-izenburuen sintaxia. Arau-izenburuak esaldi erako formulak dira, zeinen bidez aipatzen baitira agintariek emandako legeak, dekretuak, aginduak, erregelamenduak, ebazpenak eta beste. Arau-izenburuen joskera konplexuak korapilo dezente sortzen ditu euskaraz, batez ere testu barruko aipamenetan. Korapilo horiek askatzen saiatuko gara, beraz.

Arau-izenburuaren osaera

Arau-izenburuak zenbait sintagmaz eratuta daude. Sintagma nagusia edo burua –izen- sintagma bat– hasieran kokatzen da, eta, haren ondotik, aposizioan datoz informazioa osatzen eta zehazten duten beste sintagmak. Burua, data eta zertarakoa³ dira arau-izenburuaren ohiko osagaiak:

Elementu hauek osatzen dute burua:

Zenbait arau-izenburutan, berriz, emaileari edo titularrari dagokion tartekia jartzen da dataren eta zertarakoaren artean:

Antolaera hori ez da euskaraz erabiltzen den bakarra, baina ohikoena da arau-izenburua bakartuta edo zerrenda batean agertzen denean, hau da, testu baten barruan aipatuta azaltzen ez den kasuetan.

Ikusten denez, gaztelaniaren ordenari jarraitzen dio, baina ez hitzez hitz; sintagmaz sintagmako korrespondentzia da. Beste hizkuntza askotan ere antzeko egitura usatzen da, sintagmaren bat beste posizio batean ager badaiteke ere. Europako Parlamentuaren lege-egintzek, esaterako, goikoen ordena bertsua dute. Hona adibide bat:

Reglamento (UE) 2015/478 del Parlamento Europeo y del Consejo, de 11 de marzo de 2015, sobre el régimen común aplicable a las importaciones

Honela euskaratu dezakegu, sintagma-hurrenkera bera erabilita:

2015/478 (EE) Erregelamendua, Europako Parlamentuaren eta Kontseiluarena, 2015eko martxoaren 11koa, inportazio-arau komunei buruzkoa

EUR-Lex atarian ikusi dugunez, Europar Batasuneko 24 hizkuntza ofizialetatik, 15ek gaztelaniazko eta euskarazko bertsioen ordena bera erabili dute erregelamendu horren izenburuan.

6 hizkuntzak, berriz, honela moldatu dute:

Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 2015/478 (EE) Erregelamendua, 2015eko martxoaren 11koa, inportazio-arau komunei buruzkoa

Beste 2 hizkuntzak, modu honetan:

Erregelamendua, Europako Parlamentuaren eta Kontseiluarena, 2015/478 (EE), 2015eko martxoaren 11koa, inportazio-arau komunei buruzkoa

Azkenik, hizkuntza bat hurrenkera honetaz baliatzen da:

2015eko martxoaren 11ko 2015/478 (EE) Erregelamendua, Europako Parlamentuaren eta Kontseiluarena, inportazio-arau komunei buruzkoa

Ikus daitekeenez, aldaera gutxi batzuk gorabehera, antolaera bera darabilte Europako hizkuntza ofizial guztiek. Hori dela eta, esango dugu atal honen hasieran azaldutako sintagma- hurrenkera dela arau-izenburuen ordena «kanonikoa». Hurrenkera hori, beraz, ez da gaztelaniarena soilik, harako Standard Average European harena baizik, nolabait esateko.

Europarekin oraingoz amaitzeko, estonieraren kasua nabarmenduko dugu. Gainerako hizkuntza guztiek elementu prepositibo bat ezartzen dute zertarakoaren hasieran, perpaus hori buruarekin lotzeko. Estonierak, berriz, postposizio bat erabiltzen du, euskarak bezala:

impordi ühiste eeskirjade kohta

inportazio-arau komunei buruzkoa

Arau-izenburuen aipamena

Gure ustez, ulermena errazte aldera, komeni da hurrenkera kanonikoari ahal bestean eustea testuinguru guztietan. Sintagma arinek (data, emaile laburrak) askatasun handiagoa izan dezakete posizioari dagokionez; sintagma luzeak, ordea, buruaren ostean mantendu beharko lirateke. Hori egitea ez da beti erraza gure hizkuntzan. Testu barruan, esaterako, komeriak izaten ditugu itzultzaileok zertarakoari kokapen egokia emateko esaldia lardastu gabe. Gaia ez da berria. Legeak aipatzeko era maiz izan da eztabaidagai itzultzaileen foroetan, eta era askotako soluzioak proposatu dira⁴. HAEEko Itzultzaile Zerbitzu Ofizialak, bestalde, hau gomendatzen du (IZO, 2016: 52):

Lege-izena zerrenda batean badago, honela eman daiteke:

6/1989 Legea, uztailaren 6koa, Euskal Funtzio Publikoari buruzkoa.

Testu barruan agertzen bada lege-izena, kasu bakoitzean ikusi behar da nola jokatu. Hona hemen aukera batzuk:

a) Gaia laburra bada: lehenengo, legearen gaia; gero, legearen data eta zenbakia, biak ere parentesi artean. Batzuetan ez da zertan parentesia erabili data eta zenbakia emateko, baina parentesia erabiltzea erabakiz gero, honela eman daiteke: Euskal Funtzio Publikoari buruzko Legea (uztailaren 6ko 6/1989 Legea) edo Euskal Funtzio Publikoari buruzko Legea (6/1989, uztailaren 6koa)

b) Gaia oso luzea bada: lehenengo, legearen data eta zenbakia; gero, legearen gaia, parentesi artean. Alegia: azaroaren 25eko 27/1983 Legea (Autonomia Erkidego Osorako Erakundeen eta Bertako Lurralde Historikoetako Foruzko Jardute-Erakundeen Arteko Harremanei buruzkoa)

Horren arabera, lege-izenburu bat testu barruan txertatzeko, ohikoa –ezinbestekoa?– da hurrenkera aldatzea. Parentesia erabiltzeak, berriz, arindu egiten du osagaien metaketak ulermenari eragiten dion traba, bereziki gaia –zertarakoa– luzea den kasuetan.

Gure ustez, IZOren gomendioak azaletik baino ez dio heltzen arazoari; aipatu gabe uzten ditu arau-izenburuekin lotutako beste kontu labain batzuk.

Batetik, zertarako luzeaz den bezainbatean, ez da ezer esaten lotura-elementuaren posizio atzeratuaz. Kontuan izan behar da ezen, zertarakoa buruarekin lotzen duen elementua (buruzkoa postposizioa, kasu honetan) amaieran joateak ulermena galaraz dezakeela. Zenbat eta luzeagoa tartekia, orduan eta ulergaitzagoa esaldia. Ikus dezagun zertarako luzeago bat, hobeto jabetu gaitezen problemaz:

Bestetik, arau-izenburuaren kasu absolutiboa baino ez dute hartzen kontuan IZOkoek beren gomendioan. Baldin buruak beste kasu-marka bat eta/edo aposizio bat hartzen badu edota, are okerrago, artikulu jakin baten aipamena badakar, askoz nahasgarriagoa gertatzen da emaitza:

Hori dela eta, azaroaren 25eko 27/1983 Legearen 7.b.1 artikuluan xedatutakoarekin bat etorrita (Autonomia Erkidego Osorako Erakundeen eta Bertako Lurralde Historikoetako Foruzko Jardute Erakundeen Arteko Harremanei buruzko Legea), Nekazaritza Sailak proposatuta eta Foru Aldundiak 2010eko abuztuaren 24ko bileran eztabaidatu ostean, honako hau XEDATZEN DUT: […].

Adibidean ikusten denez, zertarakoa «dislokatuta» agertzen da, burutik urrun, eta eten egiten du esaldiaren jarioa. Izan ere, parentesiek –dio HAEEk berak– «oso lotura sintaktiko ahula izaten dute esaldiaren egiturarekin» (HAEE, 2009: 52). Askoz larriagoa litzateke zertarakoa ezkerreratzea, adibide erreal honetan bezala:

Hori dela eta, Autonomia Erkidegoko Erakunde Erkideen eta bertako Lurralde Historikoetako Foru Organoen arteko Harremanei buruzko azaroaren 25eko 27/1983 Legearen 7.b.1 artikuluan xedatutakoarekin bat etorrita eta Bizkaiko Lurralde Historikoko Foru Erakundeen Hautapen, Antolaketa, Araubide eta Jardunbideari buruzko otsailaren 13ko 3/1987 Foru Arauaren 17. eta 64.3 artikuluek emandako ahalmenak erabilita, Nekazaritza Sailak proposatuta eta Foru Aldundiak 2010eko abuztuaren 24ko bileran eztabaidatu ostean, honako hau XEDATZEN DUT: […].

Zertarakoaren lotura-elementua

Beharbada oker gaude, eta, ikusirik gaur egun zein den joera nagusia, ezin hobeto ulertzen dira lege-izenburu hauek:

17/1994 Legea, ekainaren 30ekoa, Etxebizitzaren Arloko Presako Neurriak eta Hirigintza Plangintzako zein Kudeaketako Tresnak Izapidetzeko Neurriak Zehazteari buruzkoa

9/1998 Legea, apirilaren 3koa, Donostiako erdiko mailako Musika Kontserbatorioa (Donostia-San Sebastián) eta «Jesús Guridi» erdiko mailako Musika Kontserbatorioa (Vitoria-Gasteiz) Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazio orokorraren menpeko ikastetxeen sare publikoan sartzekoa

6/2012 Legea, martxoaren 1ekoa, Euskal Autonomia Erkidegoko arlo publikoaren gehiengoko partaidetza edo finantziazioa daukaten erakundeak arautze aldera, Euskadiko Ogasun Nagusiaren Antolarauei buruzko Legearen testu bategina, Euskal Autonomia Erkidegoko Ekonomia Kontrolari eta Kontabilitateari buruzko Legea eta Herri Kontuen Euskal Epaitegiaren Legea aldatzekoa

Lotura-elementua burutik hain urrun egonda, ez ote da ulermen-arazorik sortzen?

Baietz uste dugu: arazo larria. Orduan, zergatik erabiltzen ditugu horrelako egitura nahasgarriak?

Auziaren arrazoietako bat aurkitzeko, denboran atzera egin behar dugu, arauak nola idatzi behar diren finkatu zen garaira.

Zertarakoa azaltzen duten tartekien sintaxia, hain justu, 1993ko agindu honetan arautu zen:

Agindua, 1993ko apirilaren 6koa, Lehendakaritza, Lege Araubide eta Autonomi Garapenerako Sailburuarena, Jaurlaritzaren Kontseiluak 1993ko martxoaren 23an egin zuen bilkuran onartu eta Lege Egitasmoak, Dekretuak, Aginduak eta Erabakiak lantzeko jokabideak onartzen direneko Akordioa argitara dadila agintzen duena.⁵

Agindu horren lehenengo «jokabide»an, 6. puntuan, hau ezartzen da:

Hona, beraz, arau-izenburuen zertarakoak josteko ditugun hariak: -tzezkoa (sic), buruzkoa eta erlatibo aposatua.

Horiei gehitu behar zaie lege-izenburu batzuetan erabiltzen den -en genitiboa + -a artikulua, gaztelaniazko de itzultzeko. Aurkitu ditugun holako guztiek gai labur samarra dute, eta printzipioz ez dirudi ulermen-arazorik sortzen dutenik. Hona adibide batzuk:

2/2011 Legea, martxoaren 17koa, Ehizarena

1/2012 Legea, otsailaren 2koa, Lehiaren Euskal Agintaritzarena

39/2015 Legea, urriaren 1ekoa, Administrazio Publikoen Administrazio Prozedura Erkidearena

Ikus ditzagun azken urteotako arau-izenburu labur batzuk, 1993ko arauaren arabera moldatutakoak⁶:

Hona gaztelaniazko beste formula batzuk, ez hain erabiliak:

Ez da hain gaitza luzera txikiko izenburuak ulertzea. Baina errepara diezaiegun luzeago hauei:

Decreto 163/2008, de 30 de septiembre, sobre autorización, homologación, inspección y registro de las entidades colaboradoras en la atención socioeducativa a personas infractoras menores de edad en la Comunidad Autónoma del País Vasco

163/2008 Dekretua, irailaren 30ekoa, Euskal Autonomia Erkidegoko arau-hausle adingabeei gizarte- eta hezkuntza-arreta eskaintzeko erakunde laguntzaileak baimendu, homologatu, ikuskatu eta erregistratzeari buruzkoa

Ley 12/2016, de 28 de julio, de reconocimiento y reparación de víctimas de vulneraciones de derechos humanos en el contexto de la violencia de motivación política en la Comunidad Autónoma del País Vasco entre 1978 y 1999

12/2016 Legea, uztailaren 28koa, Euskal Autonomia Erkidegoan 1978 eta 1999 bitartean izandako motibazio politikoko indarkeria egoeran giza eskubideen urraketak jasan dituzten biktimei errekonozimendua eta erreparazioa ematekoa

Decreto Legislativo 1/2011, de 24 de mayo, por el que se aprueba el Texto Refundido de las disposiciones legales vigentes en materia de régimen presupuestario de Euskadi y se regula el régimen presupuestario aplicable a las Fundaciones y Consorcios del sector público de la Comunidad Autónoma de Euskadi

1/2011 Legegintza Dekretua, maiatzaren 24koa, Euskadiko aurrekontu-araubidearen arloan indarrean diren lege-xedapenen testu bategina onartzen duena eta Euskal Autonomia Erkidegoko sektore publikoko fundazio eta partzuergoei aplikatu beharreko aurrekontu-araubidea arautzen duena

Gauzak behar bezala komunikatzeko, burutik urrunegi dago lotura-elementua. Damurik, ez da erraza konponbide bat aurkitzea baliabide horiek erabilita. Luzera zernahi izanda ere irakurgarriagoak diren izenburuak taxutu nahi baditugu, beste bide batetik jo beharko dugu.

Erlatibo aposatuaren zuzentasuna auzitan

Ikus dezagun berriro aurreko ataleko azken adibidea:

1/2011 Legegintza Dekretua, maiatzaren 24koa, Euskadiko aurrekontu-araubidearen arloan indarrean diren lege-xedapenen testu bategina onartzen duena eta Euskal Autonomia Erkidegoko sektore publikoko fundazio eta partzuergoei aplikatu beharreko aurrekontu-araubidea arautzen duena.

Esan dugunez, erlatibo aposatua (-na) ez zaigu egitura funtzionala iruditzen horren zertarako luzeetarako. Konponbide gisa, erlatibo hautsia deritzona erabil liteke, -na atzizkidun adizkia perpausaren hasierara ekarrita:

1/2011 Legegintza Dekretua, maiatzaren 24koa, onartzen duena Euskadiko aurrekontu- araubidearen arloan indarrean diren lege-xedapenen testu bategina eta arautzen duena Euskal Autonomia Erkidegoko sektore publikoko fundazio eta partzuergoei aplikatu beharreko aurrekontu- araubidea.

Horrelako ordenak ez dira maiz ikusten egungo testuetan, baina inoiz erabili izan dira tradizio idatzian.

Baina luzetasunaren arazoa konponduko balitz ere, bada beste eragozpen bat: ez da gramatikalki zuzena erlatibo aposatua zertarakoetan erabiltzea.

Hori segitzen da behintzat Juan Garziaren azalpenetatik (2014: 90). Izan ere, haren arabera, erlatibo aposatuak⁷ bi baldintza bete behar ditu:

   a) Absolutiboan egon behar du.

   b) Aurrekari zehaztugabea izan behar du (perpaus erlatiboak zehaztapenaz hornituko baitu aurrekari hori).

Lehenengo baldintza betetzen da goiko dekretu-izenburuan, bai, baina zer gertatuko litzateke aipamena kasu inesiboan txertatuko bagenu testu batean? Honelako zerbait:

1/2011 Legegintza Dekretuan, maiatzaren 24koan, Euskadiko aurrekontu-araubidearen arloan indarrean diren lege-xedapenen testu bategina onartzen duena eta Euskal Autonomia Erkidegoko sektore publikoko fundazio eta partzuergoei aplikatu beharreko aurrekontu-araubidea arautzen duenean, […].

Gramatikalki okerra dugu esaldia⁸, beraz. Hobe beharrez edo, honen modukoak idazten dira inoiz:

Euskadiko aurrekontu-araubidearen arloan indarrean diren lege-xedapenen testu bategina onartzen duen eta Euskal Autonomia Erkidegoko sektore publikoko fundazio eta partzuergoei aplikatu beharreko aurrekontu-araubidea arautzen duen maiatzaren 24ko 1/2011 Legegintza Dekretuan, […].

Zalditik astora joan gara.

Bigarren baldintzari dagokionez, aurrekari zehatz-zehatza dugu arau-izenburu honetakoa:

1/2011 Legegintza Dekretua, maiatzaren 24koa. Aurrekaria zehaztugabetzat hartzeko, normaltzat jo beharko genuke 1/2011 Legegintza Dekretu bat baino gehiago egotea, denak ere maiatzaren 24an emanak. Posible izan daiteke, bai, baina ez da oso gertagarria.

Beraz, Garziaren arrazoibideari jarraikiz, erlatibo aposatuak ez digu balio. Zertarakoaren aposizio-egitura mantenduko bada, nahitaez jo beharra dago izenordain erlatibozko perpausetara, hots, zein erlatibora.

Izenordain erlatibozko perpausak

Gero eta testugile eta itzultzaile gehiago ausartzen dira zertarakoa era honetan ematera:

1/2011 Legegintza Dekretua, maiatzaren 24koa, zeinaren bidez Euskadiko aurrekontu-araubidearen arloan indarrean diren lege-xedapenen testu bategina onartzen baita eta Euskal Autonomia Erkidegoko sektore publikoko fundazio eta partzuergoei aplikatu beharreko aurrekontu-araubidea arautzen baita

Egitura horrek buruaren deklinaziotik askatzen du zertarakoa, eta modu horretan ez da beharrezkoa arau-izenburuen antolaera kanonikoa aldrebestea edota zertarakoa parentesiekin bakartzea edo oin-ohar batera bidaltzea:

1/2011 Legegintza Dekretuan, maiatzaren 24koan, zeinaren bidez Euskadiko aurrekontu- araubidearen arloan indarrean diren lege-xedapenen testu bategina onartzen baita eta Euskal Autonomia Erkidegoko sektore publikoko fundazio eta partzuergoei aplikatu beharreko aurrekontu- araubidea arautzen baita, […].

Gauza bera postposizioekin; kasu honetan, data ezkerreratuta:

Maiatzaren 24ko 1/2011 Legegintza Dekretuari jarraikiz, zeinaren bidez Euskadiko aurrekontu- araubidearen arloan indarrean diren lege-xedapenen testu bategina onartzen baita eta Euskal Autonomia Erkidegoko sektore publikoko fundazio eta partzuergoei aplikatu beharreko aurrekontu- araubidea arautzen baita, […].

Hauek dira egungo prosa administratiboan gehien ikusten diren egitura erlatiboak:

• zeinak ezartzen baitu/duen
• zeinaren bidez ezartzen baita/den
• non ezartzen baita/den

Adizkiak hartzen duen menderagailuari dagokionez, historikoki bait- erabili izan da Euskal Herriko ekialdean eta -n mendebaldean. Artikulu honetan, bait- aurrizkia aukeratu dugu, anbiguotasun gutxiago sortzen duelako. Konparatu bi esaldi hauek:

Eskaera horrekin batera, erakunde titularrak (CICC) bidalitako lagapen-proposamena ere aurkeztu da, non zehazten diren erabiltzeko baldintzak eta lagatzen den espazioaren identifikazio-planoa.

Eskaera horrekin batera, erakunde titularrak (CICC) bidalitako lagapen-proposamena ere aurkeztu da, non zehazten baitira erabiltzeko baldintzak eta lagatzen den espazioaren identifikazio-planoa.

Halere, abantailak abantaila, ez dugu bata hobesten bestearen kaltetan.

Izenordainaren eta aditzaren arteko distantzia

Tradizioan, ohikoa zen aditz menderagailuduna zein izenordainaren ondo-ondoan agertzea. Hala berretsi zuten Xabier Alberdik eta Julio Garcíak (1998: 246-249) Orotariko Euskal Hiztegiaren corpusa arakatuta. Hona haien artikulutik jasotako adibide batzuk:

esperantza da bertute bat zeinek ematen baitigu fidantzia handi bat (Materra)

kontrizioaz bertze dolore molde bat, paradisurako loriaren galtzeko edo infernuko penetara joateko beldurtasunetik heldu dena, zein deitzen baita atritio, atrizioa (Axular)

zeren guziek egiten dute gorputz bat, zein baita eliza (CatB)

[Infernua] da presondegi eta toki ilun itzal ikaragarri bat, zeinetan dauden galdu madarikatuak estu-esturik kateekin loturik (Añibarro)

Osagarria luzea den kasuetan, aukera hori erabiltzeak biziki erraztuko luke irakurketa:

1/2011 Legegintza Dekretua, maiatzaren 24koa, zeinaren bidez onartzen baita Euskadiko aurrekontu-araubidearen arloan indarrean diren lege-xedapenen testu bategina eta arautzen baita Euskal Autonomia Erkidegoko sektore publikoko fundazio eta partzuergoei aplikatu beharreko aurrekontu-araubidea

Zeinaz izenordaina

Izenordain erlatiboa kasu instrumentalean jartzeko, zeinaren bidez forma erabiltzen da gehienetan. Haren ondoan, zeinaz ere erabil daiteke. Gutxi ikusten da gaur egun, baina zehatzagoa eta ekonomikoagoa da, inondik ere. Hona tradizioko zenbait adibide:

Estaliak ginen krimenez, zeinak eratxiki baititugu bekatu originalari, zeinaz jadanik oro kriminalak eginak baikinen. (Jauretxe)

Mantsotasuna, neurritasuna, ohorea eta umiltasuna bertute batzuk dira zeinez gure biziaren obra guziak behar baitira koloreztatu. (Pouvreau)

Predestinazioa da Jainkoaren kontseilu eta ordenamendu eternala, zeinez ordenatu baititu batak salbamendutara eta bertzeak damnaziotara. (Leizarraga)

Dekretu-izenburuari aplikatuta:

1/2011 Legegintza Dekretua, maiatzaren 24koa, zeinaz onartzen baita Euskadiko aurrekontu- araubidearen arloan indarrean diren lege-xedapenen testu bategina eta arautzen baita Euskal Autonomia Erkidegoko sektore publikoko fundazio eta partzuergoei aplikatu beharreko aurrekontu- araubidea

Ikus dezagun, laburbilduta, orain arte zer lortu dugun zein erlatiboa erabiliz:

• Arau-izenburuaren ordena kanonikoa mantentzea.
• Menderakuntzaren bidez izenburua esaldi bakarrean ematea, zatiketarik gabe.
• Zertarakoaren hasieran ematea lotura-elementua eta, beraz, aditza.
• Buruaren deklinaziotik askatzea zertarakoa.

Halere, zertarakoa erlatibo bidez emana duten kasuak baino ez ditugu aztertu. Zer gertatzen da lotura-elementua preposizio bat denean jatorrizko hizkuntzan?

Gure ustez, posible da kasu guztiak izenordain erlatibozko perpausen bidez euskaratzea.

Izenordain erlatibozko perpausen askotariko balioa

Izenordain erlatiboko perpausak erabilgarriak dira, erdal erlatiboak ez ezik, bestelako egiturak ere itzultzeko. Adibide interesgarri batzuk arrantzatu ditugu han eta hemen.

Partizipioak euskaratzeko

Pero pudieran ponerla en la resbaladiza senda del error esas opiniones llamadas liberales, aceptas a muchos católicos, por otra parte hombres de bien y piadosos

Hutsegitearen bide labainean jarriak izan litezke iritzikizun liberalak deitzen direnengandik, zeinak beretzen dituen asko katoliko, bestetik gizon prestu eta jainkotiak diradenak. (Biguri, 1994)

Hona, berriz, guk moldatutako adibide bat:

Orden de 26 de julio de 2017, del Consejero de Turismo, Comercio y Consumo, por la que se regula y convoca para el ejercicio 2017, el programa de ayudas destinadas a incentivar las estrategias zonales de Cooperación, Dinamización y Competitividad Comercial Urbana Hirigune

Agindua, 2017ko uztailaren 26koa, Turismo, Merkataritza eta Kontsumoko sailburuarena, zeinaz arautzen eta iragartzen baitira, 2017 ekitaldirako, Hirigune programaren laguntzak, zeinen xedea baita zonako estrategiak aitzinatzea, hiri-merkataritzan bultzatze aldera lankidetza, dinamizazio eta lehiakortasuna

Gerundioak euskaratzeko

Kepa me ha escrito una carta diciéndome que ha muerto Joxe Martin.

Kepak gutun bat idatzi dit, zeinetan esaten baitu Joxe Martin hil dela. (Kaltzakorta, 2007: 62)

Gogora dezagun ezen, arau-izenburuetan, ingelesak gerundioa –present continuous– darabilela gaztelaniazko erlatiboaren eta frantsesezko orainaldiko partizipioaren lekuan:

Council Implementing Regulation (EU) 2018/565 of 12 April 2018 implementing Regulation (EU) No 359/2011

Reglamento de Ejecución (UE) 2018/565 del Consejo, de 12 de abril de 2018, por el que se aplica el Reglamento (UE) n.° 359/2011

Règlement d’exécution (UE) 2018/565 du Conseil du 12 avril 2018 mettant en œuvre le règlement (UE) n° 359/2011

Euskarak zein erlatiboa aukera-aukerako du –eta berezko, nolabait esan– halakoak euskaratzeko:

Kontseiluaren 2018/565 (EE) Betearazpen Erregelamendua, 2018ko apirilaren 12koa, zeinaz ezartzen baita 359/2011 (EE) Erregelamendua

Adjektiboak euskaratzeko

Vous pourrez aussi prendre des coqs, des canards, et amener un veau bon à tuer

hiltceco on den ahetce bat

chahal bat, ehaïteko houn dena
ahaché bat on dena hiltzeko

aratze hiltzeco on den bat

aretche houndembat ehaïteko (Hidalgo, 2009)

Kasu honetan, erlatibo aposatua erabili dute itzultzaile guztiek, baina baldintza guztiak betetzen dira zein erlatiboa ere erabili ahal izateko⁹:

txahal bat zein(a) baita hiltzeko on

Preposizioak euskaratzeko

Euskarazko adibiderik ez dugunez, beste nonbait aurkitu dugu argibidea. Gorago ikusi dugu, Europako erregelamendu baten izenburua hizpide izan dugunean, nola hizkuntza ofizial guztiek elementu «aurrerakoi» bat erabili duten zertarako laburra aurreko sintagmekin lotzeko; guztiek, estonierak izan ezik. Hizkuntza horretan, postposizioa erabiltzen da, euskaraz bezala. Aldiz, zertarakoa luzeagoa denean, zer egiten du estonierak? Aurkitu dugun adibide honetan, lotura-elementua hasiera-hasierara pasatu da:

on official controls and other official activities performed to ensure the application of food and feed law, rules on animal health and welfare, plant health and plant protection products

mis käsitleb ametlikku kontrolli ja muid ametlikke toiminguid, mida tehakse eesmärgiga tagada toidu- ja söödaalaste õigusnormide ning loomatervise ja loomade heaolu, taimetervise- ja taimekaitsevahendite alaste õigusnormide kohaldamine,

Mis käsitleb horrek, literalki, ‘zeinak tratatzen baitu’ esan nahi du.

Ildo beretik, zein erlatiboa erabilita erraz molda daitezke -i buruz postposizioaren baliokideak diren zenbait egitura aurrerakoi, hala nola:

zeinak hizpide baitu
zeinak gai baitu
zeinak hitz-gai baitu
zeinak tratatzen baitu
zeinak jorratzen baitu

Hortik abiatuta, ausart gintezke ikusitako lotura-elementu prepositibo guztietarako erlatibozko baliokideak proposatzera:

• por el/la que/cual se: zeinaz zeratzen baita

Real Decreto 2568/1986, de 28 de noviembre, por el que se aprueba el Reglamento de organización, funcionamiento y régimen jurídico de las entidades locales (en lo sucesivo, ROF)

2568/1986 Errege Dekretua, azaroaren 28koa, zeinaz onartzen baita toki-erakundeen antolaketari, funtzionamenduari eta araubide juridikoari buruzko Erregelamendua (AFE)

Decreto Legislativo 2/2017, de 19 de octubre, por el que se aprueba el texto refundido de la Ley de Control Económico y Contabilidad de la Comunidad Autónoma de Euskadi

2/2017 Legegintzako Dekretua, urriaren 19koa, zeinaz onartzen baita Euskal Autonomia Erkidegoko Ekonomia Kontrolari eta Kontabilitateari buruzko Legearen testu bategina

• sobre: zeinak hizpide/gai/hitz-gai baitu, zeinak tratatzen/jorratzen baitu

Decreto 163/2008, de 30 de septiembre, sobre autorización, homologación, inspección y registro de las entidades colaboradoras en la atención socioeducativa a personas infractoras menores de edad en la Comunidad Autónoma del País Vasco

163/2008 Dekretua, irailaren 30ekoa, zeinak hizpide baitu Euskal Autonomia Erkidegoan arau- hausle adingabeei arreta sozioedukatiboa eskaintzera laguntzen duten erakundeak baimentzea, homologatzea, ikuskatzea eta erregistratzea

Real Decreto 815/2001, de 13 de julio, sobre justificación del uso de las radiaciones ionizantes para la protección radiológica de las personas con ocasión de exposiciones médicas

815/2001 Errege Dekretua, uztailaren 13koa, zeinak tratatzen baitu pertsonak esposizio medikoetan erradiaziotik babeste aldera erradiazio ionizatzaileak erabiltzeko justifikazioa

• de: zeinak zeratzen baitu

Orden de 23 de octubre de 2017, de la Consejera de Empleo y Políticas Sociales, de inicio del procedimiento de elaboración del Decreto de segunda modificación del Decreto de Ayudas de Emergencia Social

Agindua, 2017ko urriaren 23koa, Enplegu eta Gizarte Politiketako sailburuarena, zeinak hasiera ematen baitio Gizarte Larrialdietarako laguntzei buruzko Dekretua bigarren aldiz aldatzeko Dekretua elaboratzeko prozedurari

Ley 12/2016, de 28 de julio, de reconocimiento y reparación de víctimas de vulneraciones de derechos humanos en el contexto de la violencia de motivación política en la Comunidad Autónoma del País Vasco entre 1978 y 1999

12/2016 Legea, uztailaren 28koa, zeinak errekonozimendua eta erreparazioa arautzen baitu Euskal Autonomia Erkidegoan 1978 eta 1999 bitartean egondako motibazio politikoko indarkeriaren testuinguruan giza eskubideak urratu zaizkien biktimentzat

• para la/el: zeinaren xedea baita, zeinak xede baitu

Ley 4/2016, de 6 de mayo, para el establecimiento de un régimen sancionador en materia de espectáculos públicos y actividades recreativas en la Comunidad Autónoma de Extremadura

3/2016 Legea, maiatzaren 6koa, zeinak xede baitu ikuskizun publikoen eta josta-ekintzen arloan araubide zehatzaile bat ezartzea Extremadurako Autonomia Erkidegoan

• que se refiere a, el/la cual se refiere: zeinak aipagai/aipatzen baitu

Decreto Foral 4/2009, de 27 de enero, que regula el uso de las lenguas oficiales en el ámbito de la Diputación Foral de Gipuzkoa para el periodo 2008-2012

4/2009 Foru Dekretua, urtarrilaren 27koa, zeinak arautzen baitu hizkuntza ofizialen erabilera Gipuzkoako Foru Aldundiaren jarduera-esparruan 2008-2012 aldirako

Nolanahi ere, baliabide hori onartuta ere, aukera «atzerakoiak» erabilgarriak lirateke oraindik ere zertarako laburretan. Holakoetan, ez da arazo berezirik sortzen, printzipioz, zertarakoa eta beste sintagma laburrak buruaren ezkerrean emanda ere:

Ehizari buruzko martxoaren 17ko 2/2011 Legea

Xedapen Orokorrak Egiteko Prozedurari buruzko abenduaren 22ko 8/2003 Legea

Bestalde, gerta daiteke testugileak ez ikustea noiz trabatzen duen luzetasunak ulermena, eta ezin erabakitzea zein eredu den egokiena. Ulergarritasunaren muga, azken batean, oso gauza subjektiboa da. Guztiarekin ere, ez da debeku izenorde erlatibozko perpausak izenburu labur samarretan ere erabiltzea:

39/2015 Legea, urriaren 1ekoa, zeinak arautzen baitu Administrazio Publikoen Prozedura Administratibo Komuna

Orain, gauzak apur bat gehiago konplikatzeko, murgil gaitezen testu barruan.

Arauen artikuluak ere aipagai

Berreskura dezagun gorago IZOren irizpideetako adibide luzeaz moldatu dugun paragrafoa (lege-izenburuaren elementuak letra lodiz nabarmenduta daude):

Hori dela eta, azaroaren 25eko 27/1983 Legearen 7.b.1 artikuluan xedatutakoarekin bat etorrita (Autonomia Erkidego Osorako Erakundeen eta Bertako Lurralde Historikoetako Foruzko Jardute Erakundeen Arteko Harremanei buruzko Legea), Nekazaritza Sailak proposatuta eta Foru Aldundiak 2010eko abuztuaren 24ko bileran eztabaidatu ostean, honako hau XEDATZEN DUT: […].

Lehen esan dugu aukera hori ez zaigula egokia iruditzen. Baina arazoa ez da konpontzen soluzio gisa aurkeztu dugun zein erlatiboa erabilita ere:

Hori dela eta, azaroaren 25eko 27/1983 Legearen 7.b.1.) artikuluan xedatutakoarekin bat etorrita, zeinak arautzen baititu Autonomia Erkidego osorako Erakundeen eta bertako Lurralde Historikoetako Foruzko Jardute Erakundeen arteko harremanak, Nekazaritza Sailak proposatu eta Foru Aldundiak 2010eko abuztuaren 24ko bileran eztabaidatu ostean, hauxe XEDATU DUT: […].

Burua katigatuta geratu da genitiboz lotutako izen-sintagmen kate luzean, eta, kate hori ezin denez apurtu, aurrekaria urrunegi dago izenordain erlatibotik. Hala, konexioa egiteko, testuinguruaz baliatu behar dugu. Baina testuingurua ez dugu beti lagun izango.

Atal honetan, korapilo hori askatzeko bi modu ikusiko ditugu. Abisu bat, ekin aurretik: ez dira bide ortodoxoak; gaur egun, ez dira ez ibiliak ez ezagunak, oro har. Horregatik, gramatikalki zuzenak badira ere, ez dugu horrelakoak erabiltzen hasteko proposamen zuzenik egingo. Modu esperimentalean-edo aurkezten ditugu hemen, erlatiboaren potentzialaren erakusgarri.

a) Ordena itzulikatzea

Zehazki, elementuak segida honetan antolatzea:

[arabera] + [xedatutakoa] + [7.b.1.) artikuluan] + [azaroaren 25eko 27/1983 Legea], [zeinak…].

Ikusten denez, erdal ordenaren berdin-berdina da, baina sintagmaka moldatuta:

[de acuerdo con] + [lo establecido] + [en el artículo 7.b.1)] + [de la Ley 27/1983, de 25 de noviembre], [de…].

Antolaera horri esker, burua eta izenordain erlatiboa elkarren ondoan ezar daitezke. Elementuak sintaktikoki jostea baino ez zaigu falta. Horretarako, ahazmenetik aterako dugu aurrekaririk gabeko galde-izenordaina duen erlatiboa (Euskaltzaindia, 1999: 257), bi aldaeratan: zer erlatiboa eta -n erlatiboa.

• Zer erlatiboa (ez zein)

Artikulu honen hasiera-hasieran iragarri dugu baliabide hau, erdi ezkutuan edo, izenburuaren azpian. Ekar dezagun hona berriro:

Zer dio sutondokoak? Zer baitio sutaitzinekoak. (Oihenart)

Beste adibide klasiko batzuk:

Emanen diela zer baitute merezi. (Etxepare)

O, gure dohakabeak, ez baitugu sinetsi zer baitzuen hainbat prestu eta sainduk onetsi! (Etxeberri)

Jauna, zu izan zara fraideen buruzagia. Konpliaraz iezaguzu zer baikara manatzen. (Harizmendi)

Jaungoikoari zerbitzatu behar da zertan nahi duen berak. (Lizarraga)

Oihenarten atsotitzaren bigarren esaldia txantiloi gisa erabiliz, honela molda daiteke goiko esaldia:

Zer baitio		sutaitzinekoak
zer baitu xedatzen	7.b.1.) artikuluan	azaroaren 25eko 27/1983 Legeak	zeinak […].

• -n erlatiboa

EGLU-Ven esaten denez, ardatz agerikorik gabeko erlatibo hauek «artikuluarekin agertzen direnean haien barneko osagaiak aditzaren eta artikuluaren eskuinean ager daitezke, hauen segidan» (Euskaltzaindia, 1999: 209). Horren arabera, ordena hauek zilegi lirateke:

azaroaren 25eko 27/1983 Legeak 7.b.1.) artikuluan xedatzen duena

azaroaren 25eko 27/1983 Legeak xedatzen duena 7.b.1.) artikuluan

xedatzen duena 7.b.1.) artikuluan azaroaren 25eko 27/1983 Legeak

Honenbestez, baditugu ordena itzulikatzeko bi modu. Baina elementu bat jostea falta zaigu oraindik.

• Arabera

Postposizio horren parekoak dira -ri jarraikiz, -rekin bat eta betez, erabilienak soilik aipatzearren. Gaztelaniaz, haien baliokide diren lokuzio adberbial asko daude:

con arreglo a, conforme a, de conformidad con, de acuerdo con, en base a, en consonancia con, en cumplimiento de, en virtud de, según…

Ordena guztiz alderantzikatzeko, perpaus hasierara eraman beharko genituzke euskarazko egitura postposizionalak. Baina nola egin hori?

Aspaldi ez dela, Jesus Maria Agirre Berezibarrek (2012), kontuan izanik, aintzat harturik eta antzekoak eredu hartuta, honelako egiturak proposatu zizkigun:

asmoa izanik = ‘con la intención de’

helburua izanik = ‘con el fin de’

baldintza delarik = ‘bajo la condición de’

arrazoia delarik = ‘con el argumento de que’

aitzakiatzat hartuz = ‘bajo el pretexto de que’

Horien oso antzekoak dira egungo testuetan nahiko zabalduta dauden helburu izan eta xede hartu gisakoak. Hainbatetan esaldiaren amaieran ikusten badira ere, aproposak dira esaldi hasieran jartzeko. Horrez gain, osagarria absolutiboan hartzen dutenez, lotura «garbia» egin daiteke ondoko elementuekin. Ikus dezagun saretik jasotako adibide bana:

Laguntza Psikologikoko Zerbitzua eskaintzea, helburu izanik arrisku-egoerak prebenitzea eta Osasun Mentalaren problematika areagotu dadila saihestea, baita gatazketan laguntza eta tratamendua eskaintzea ere.

Plan horrek zerbitzua definitzen du Iruñeko Udaleko kanal anitzeko zerbitzu gisara, xede duelarik herritarrei erraztea udalerriarekin duten eguneroko harremana, kudeaketak zentralizatuta eta gertuko komunikazioaren bitartez.

Horiek eredu hartuta, aise molda daitezke honelako esapideak:

arau (gisa) harturik, jarraibide harturik, oin harturik, oinarri harturik

Hona, beraz, lehengo paragrafoa, arau-izenburuaren ordena gure proposamenaren arabera itzulikatuta:

Hori dela eta, oinarri harturik zer baitu xedatzen¹⁰ 7.b.1.) artikuluan azaroaren 25eko 27/1983 Legeak, zeinak arautzen baititu Euskal Autonomia Erkidegoko instituzio komunen eta hango lurralde historikoetako foru-erakundeen arteko harremanak, Nekazaritza Sailak proposatuta eta behin Foru Aldundiak gaia eztabaidatu ondoren 2010eko abuztuaren 24an egindako bileran, XEDATZEN DUT: […].

Beste adibide bat, oraingoan -n erlatiboarekin:

Siguiendo con los trámites preceptivos, se emite el presente informe jurídico por la Asesoría Jurídica del Departamento de Turismo, Comercio y Consumo, de conformidad con lo dispuesto en el artículo 7.3 de la Ley 8/2003, de 22 de diciembre, del Procedimiento de Elaboración de las Disposiciones de Carácter General

Baitezpadako izapideekin jarraituz, Turismo, Merkataritza eta Kontsumo Saileko Aholkularitza Juridikoak txosten juridiko hau egiten du, horretarako jarraibide harturik xedatzen duena bere 7.3 artikuluan 8/2003 Legeak, abenduaren 22koak, Xedapen Orokorrak Egiteko Prozedurari buruzkoak.

Esaldiaren antolaerak aukera ematen duenean, berriz, hala zeratzen baitu egitura erabil daiteke:

El órgano de contratación es el Viceconsejero de Cultura, de conformidad con lo previsto en el artículo 3.2. h) del Decreto 82/2017, de 11 de abril, por el que se establece la estructura orgánica y funcional del Departamento de Cultura y Política Lingüística.

Kulturako sailburuordea da kontratazio-organoa, hala xedatzen baitu bere 3.2 h) artikuluan 82/2017 Dekretuak, apirilaren 11koak, zeinaz ezartzen baita Kultura eta Hizkuntza Politika Sailaren egitura organikoa eta funtzionala.

De conformidad con las disposiciones contenidas en el Decreto 24/2016, de 26 de noviembre, del Lehendakari, de creación, supresión y modificación de los Departamentos de la Administración de la Comunidad Autónoma del País Vasco y de determinación de funciones y áreas de actuación de los mismos, competen al Departamento de Cultura y Política Lingüística las funciones relativas a actividades artísticas y culturales así como su difusión.

Kultura Sailari dagozkio arte eta kultura alorreko jardueren eta horien zabalkundearen eskumenak, hala jasotzen baitu bere xedapenetan Lehendakariaren azaroaren 26ko 24/2016 Dekretuak, zeinaz sortzen, ezabatzen eta aldatzen baitira Euskal Autonomia Erkidegoaren Administrazioko sailak eta finkatzen horien egitekoak eta jardun-arloak.

b) Aurrekaria errepikatzea

Kasu honetan, aurrekaria erlatibozko perpausaren hasieran errepikatzen da, izenordainaren eskuinean, testu zaharretako adibide hauetan ikus daitekeen moduan:

Jesukristoren bihotz garbiaren debozioaren gainean, zein debozio baita aberastua benedikziorik abondantenez. (JesBih)

Galtzen du erdietsi zituen bertuteen mantentzeko indarra eta bidea ere etsaiaren tentazioei kontra egiteko, zein etsaik orduan egiten baitu bere ahal guzia ur nahasian, dioten bezala, arrantzatzeko. (Pouvreau)

Hura gabe ez baikara arbola idor fruiturik ekartzen ez duen bat baizen, zeina arbola fruiturik ekartzen ez duena kondenatua baita pikatzerat eta surat aurtikitzerat. (Le Dauphin)

[Eta Jakob zen aita] Josef Mariaren senarrarena, zoin Mariaganik sortu izan baita Jesus, Kristo deitzen dena. (TesBer)

Horren arabera:

Hori dela eta, azaroaren 25eko 27/1983 Legearen 7.b.1.) artikuluan ezarritakoarekin bat etorrita, zein legek arautzen baititu Euskal Autonomia Erkidegoko instituzio komunen eta hango lurralde historikoetako foru-erakundeen arteko harremanak, Nekazaritza Sailak proposatuta eta behin Foru Aldundiak gaia eztabaidatu ondoren 2010ko abuztuaren 24an egindako bileran, XEDATZEN DUT: […].

Azken hitza

Artikulu hau arazo erreal batetik abiatu da: testu barruko arau-izenburuen aipamenak euskaratzeko gaur egun erabiltzen den sintaxia ez da, gure ustez, ez egokia, ez ulergarria, ez eta, batzuetan, zuzena ere. Egoera horren soluzioa aurkitzeko bidean, izenordain erlatibozko perpausak eta haien ahalmen sintaktikoa esploratu ditugu.

Paradoxikoa irudi dezakeen arren, baliabide «erromaniko» horrek modua eman diezaguke erdararen uztarritik apur bat askatzeko. Hala, gure beharren araberako menderatuak sor ditzakegu, honelako erdal egiturak itsuki imitatzen ibili gabe: preposizio-perpausak, gerundioak, partizipioak, adjektiboak…

Balioaniztasun horren aldarrikapenak talka egin lezake zenbaiten aldekotasun uzkurrarekin, zeina agerian uzten baitute, konparazio batera, Alberdi eta Garcíaren hitz hauek: «Kaltegarritzat joko genuke erlatibo-mota honi sarbide zabalegia ematea eta itzulpengintzan, adibidez, erdaretako erlatibo guztien ordain bakartzat erabiltzea» (1998: 263). Edonola ere, oso eremu jakin eta espezifiko batera mugatu dugu gure probalekua, eta hortik kanpoko erabilerak ez daude artikulu honen irispidean.

Euskara historikoaren baliabideak mailegatzean, bestalde, gaurko euskararen gramatikaltasunari ahal bestean eusten saiatu gara. Alde batera utzi ditugu, beraz, egun polemika sortzen duten beste kontu batzuk (esaterako, galdegaiaren posizioa). Gure nahia hausnarketa sustatzea da, problemen soluzioak bilatzea, ez eztabaida amaiezinetan murgiltzea.

Zenbaitek mezu konplexuak eman nahi dituzte euskaraz baliabide sinpleak erabilita. Guk ez dugu uste hori beti eta esparru guztietan posible denik –gaurko euskara administratiboan, kasurako–, ez eta komenigarria ere. Korapilatsu, artifizial eta hanpatua izatea ez da gaztelaniazko prosa administratiboaren bereizgarri esklusiboa. Txakurrak oinutsik dabiltza Europako beste herrialdeetan ere, eta, administrazioko hizkera erraztearen alde han-hemen sortutako mugimenduak gorabehera, susmoa dugu ezen lege-aipamenen eta haiek txertatuta dauden testuen katramila sintaktikoak gertakari unibertsalak direla. Mintzaira sinplearekin batera, hortaz, baliabide konplikatuak ere behar ditugu, sintaxi konplexuak eraginkortasunez taxutu ahal izateko.

Merezi du gogora ekartzea Kepa Altonagak (2015: 112) esandako hau:

Ildo beretik erantsi behar da, euskal prosari erlatibo anaforikoa galaraztea euskara autoimmolatzea litzatekeela, zeren euskara errazean ez baikara asago joango, izatez ito egingo gara euskara errazean plisti-plastaka. Aitzitik, desengaina gaitezen, prosa homologagarria eraiki behar badugu, prosa- molde bat nazioarteko prosa komunetik hurbil egongo dena. Baina, anaforiko horiek baztertzen diren unetik, ezinezko bihurtzen dugu prosa homologagarri hori!

Amaitzeko, ariketa bat proposatzen dizuegu. Saia zaitezte EUR-Lex webgunetik hartutako arau-izenburu hau euskaratzen, artikulu honetan azaldutako baliabideekin eta haiek gabe:

Regulation (EU) 2017/625 of the European Parliament and of the Council of 15 March 2017 on official controls and other official activities performed to ensure the application of food and feed law, rules on animal health and welfare, plant health and plant protection products, amending Regulations (EC) No 999/2001, (EC) No 396/2005, (EC) No 1069/2009, (EC) No 1107/2009, (EU) No 1151/2012, (EU) No 652/2014, (EU) 2016/429 and (EU) 2016/2031 of the European Parliament and of the Council, Council Regulations (EC) No 1/2005 and (EC) No 1099/2009 and Council Directives 98/58/EC, 1999/74/EC, 2007/43/EC, 2008/119/EC and 2008/120/EC, and repealing Regulations (EC) No 854/2004 and (EC) No 882/2004 of the European Parliament and of the Council, Council Directives 89/608/EEC, 89/662/EEC, 90/425/EEC, 91/496/EEC, 96/23/EC, 96/93/EC and 97/78/EC and Council Decision 92/438/EEC (Official Controls Regulation).

---

Bibliografia

Agirre Berezibar, Jesus Maria (2012): Hizkera juridiko-administratiboan esamolde prepositibo
            berriak hedatu beharra (Kontsulta: 2018-04-16). www.31eskutik.com
Alberdi Larizgoitia, Xabier & García García de los Salmones, Julio (1998). «“Zein (…) bait- / ‑n” erlatiboa:
            Literatura-Tradizioa», Fontes Linguae Vasconum 78. Iruñea: Nafarroako Hezkuntza eta
            Kultura Departamentua, 235.-266. or. www.culturanavarra.es
Altonaga, Kepa (2015). Back to Leizarraga. Iruñea: Pamiela.
Biguri, Koldo (1994). «Erdarazko erlatiboen itzulpenaz», Senez 15. Donostia: EIZIE, 37.-71. or.

            www.eizie.eus
Euskaltzaindia (1999). Euskal Gramatika Lehen Urratsak V (Mendeko Perpausak- 1).
            Bilbo: Euskaltzaindia. www.irale.hezkuntza.net
Garzia Garmendia, Juan (2014). Esaldiaren antolaera. Bilbo: EHU.
HAEE, Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundea (2009): IVAPeko estilo-liburua. Gasteiz: HAEE.

            www.ivap.euskadi.eus
Hidalgo, Bittor (2009). «Erlatiboak iparraldean haur prodigoaren 141 itzulpenetan»,
            Anuario del Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo 1-2 (43. bol.),
            Beñat Oihartzabali gorazarre. Bilbo: UPV, 447.-484. or. www.ehu.eus
Iñurrieta Labaien, Iñaki (2012): legeen izenez (II) (Kontsulta: 2018-04-16). www.eizie.eus
IZO, HAEEko Itzultzaile Zerbitzu Ofiziala (2018): Itzulpen- eta berrikusketa- irizpideak. Erabakiak
            eta gomendioak. (Kontsulta: 2018-04-16). www.ivap.euskadi.eus
Kaltzakorta, Mitxel (2007). Prosa komunikagarriago egiten. Zenbait proposamen (I),
            Bilbo: Udako Euskal Unibertsitatea. www.ueu.eus

Testu zaharretako adibideak

Añibarro = Pedro Antonio Añibarro, Escu-liburua (1821).
Axular = Pedro Agerre «Axular», Guero (1643).
CatB = Cristau-doctrina Aita Gaspar Astetec erdaraz escribitua eta orai escuaraz
            publicatzen duena […] Baztango Valleco Parroco batec (1826).
Le Dauphin = Francha Barrere-k Pierre Hayete-ri idatzitako gutuna,
            Le Dauphin itsasontzikoa (1757).
JesBih = Jesusen Bihotz Sakratuaren alderako deboçionearen Exerçiçio izpiritualac,
            arrimatuac Bayonaco dioçesan altchatua den Konfardioaren usaïako (1831).
Materra = Esteve Materra, Doctrina Christiana (1613).
Etxeberri = Joanes Etxeberri (Ziburukoa), Manual devotionezcoa (1627).
Etxepare = Bernart Etxepare, Linguae Vasconum Primitiae (1545).
Harizmendi = Kristobal Arizmendi, Ama Virginaren Officioa C. Harizmendi, Aphez,
            Saraco vicarioac eta predicariac escarara bihurtua (1658).
Lizarraga = Joakin Lizarraga, Ongui iltzen laguntzeco itzgaiac (1807).
Oihenart = Arnaut Oihenart, Les Proverbes basques, recuellis par le Sr d’Oihenart,
            plus les poésies Basques du mesme Auteur (1657).
Pouvreau = Silvain Pouvreau, San Frances de Sales Genevaco ipizpicuaren Philotea (1664).
TesBer = Jesus-Christo gure Jaunaren Testament Berria. Lapurdico escuararat itçulia (1928).

---

1.  Artikulu honetan, gaurko euskara batura moldatuta ematen dira tradizioko testu guztiak.

2. Ustela, nonbait, erreparatuz gero jatorrian euskaraz idatzitako testu batzuei:
    2017/0640 dekretua, Alkatetzaren 2017/ 0511 dekretuaren akats zuzenketa,
    40A, 46A eta 46B etxebizitzetara zein 40A, 40B,40C, 42A, 42B,44A, 44B, 46A eta
    46B lokaletara eta garajeetara behin betiko sartzeko baimena ematea, SAN IGNAZIO 42A
    Behea 1-EAN IZAN EZIK IMPERMEABILIZAZIO ARAZOAK DIRELA MEDIO.

3. Gaia, edukia edo xedea izan daiteke zertarakoa.

4. Aipagarria da, bere ausardiagatik, Iñaki Iñurrieta Labaienek duela urte batzuk 2tzul blogean
    egin zuen ekarpena. Literatura zaharretik erreskatatu zituen, besteak beste, izen osteko
    -(z)ko sintagmak (gizon naturazkoa, Espiritu zeruko batzuk), eta arau-izenburuetan erabiltzea
    proposatu: 30/2007 Lege urriaren 30eko Sektore Publikoko Kontratuei buruzkoa

5. Amaierako erlatibo hori ez al dago urrunegi burutik?

6. Edo halakoak beharko luketenak, zeren, adibideetan ikusten denez, euskarazko itzulpenetan
    ez baita beti betetzen 1993ko aginduaren lehenengo jokabidean ezarritakoa.

7. Garziak -n perpaus (eskuineratua) izendapena erabiltzen du. Erlatibo deizioa, berriz,
    izenordain erlatibozko (zein, non…) perpausetarako erreserbatzen du.

8. «Perpaus apositibo gibeleratua ez da ergatiboan, datiboan edo inesiboan izaten ahal»
    (Euskaltzaindia, 1999: 215).

9. Alegia, aurrekaria zehaztugabea izatea eta absolutiboan egotea.

10. Hegoaldekoon begi-belarrietan, samurragoa da zer xedatzen baitu hurrenkera, inondik ere.
     Bestalde, -n menderagailua erabiliz gero, zehar-galdera bat genuke, erabilgarria izan baitaiteke
     zenbait testuingurutan:

     Ikusirik zer xedatzen duen 7.b.1.) artikuluan azaroaren 25eko 27/1983 Legeak, zeinak […].