Bibliografia
Artikulua PDFn
MICHEL BALLARD: "La traduction de la théorie à la didactique". Unibersité de Lille 111. Travaux et Recherches. 1984.
Lilleko unibensitatean itzulpenaren inguruan antolatutako mintegiari esker Michel Ballardek bildutako estudioez osatutako liburu honen aurkezpenaren hasiera benatik, eta lean Rene Ladmiralen hitzak hartuta, esaten digu Michel Ballardek berak: "Instituzio pedagogikoaren barruan itzulpenak eduki dezakeen lekuaz hahlbestetan egin den galderari erantzutea zen mintegi hau zabaltzerakoan genuen helburua". Liburua osatzen duten hamaika anikuluek, itzulpena eta pedagogiaren artean ematen diren harreman aunitz azaltzen digute; horrela, bada, Michel Ballard lehenengo artikuluan: "La traduction relève-t-elle d'une pédagogie?" hirugarren artikuluan J.R. Ladmiral bezala, itzulpenari hizkuntza bizien irakaskuntzan leku egiten saiatzen da. Hizkuntza biziak irakasteko metodo berriek, hizkuntza hilen irakaskuntza tradizionalaren oposizioan sonu direla eta haurrek ama-hizkuntza ikasteko ibili ohi duten bidetik jo nahirik, itzulpena baztenu egin dutela adierazten digu, ikasleak hizkuntza berriaz beste sistema linguistikoren erreferentziarik gabe jabe daitezen.
Baina Michel Ballarden ustetan bi hizkuntz-sistemen arteko interferentziak ezinbestekoak dira ikasle helduengan, haurrek ez bezala sistema baten jabe bait dira hizkuntza arrotza ikasten hasitakoan, eta hanara jotzen bait dute etengabe; horregaitik, bada, itzulpena joera naturala da eta bi hizkuntzen disimilaziorako balio haundikoa genatzen da. Erreflexio linguistikoaren beharra azpimarratzen du, horretan itzulpen teonari leku haundia eginez: Georges Mounin, Maunce Pergnier, etab. ezagutu behar direla esaten digu, ondoren itzulpena praktikatzera pasatzeko Vinay-Darbelnet, Nida, elaben eskutik. Profesionalen itzulpenak aztenzea proposatzen digu ikasleek bereak egiten hasi aurretik. Itzulpenari, beraz, eta bensioari batez ere, ama-hizkuntzan egiten den sistema arrotzaren esplorazio artazonatua bezala, erabateko garrantzia ematen dio, hizkuntza arrotzaz jabetzeko beharrezkoa den erreflexio linguistikoaren gidari bezala.
Itzulpena didaktika baten tresna bezala agertzen duen anikulu honen ondoren, bigarren artikulura pasatakoan, itzulpena didaktikaren helburu bihurtzen zaigu: Georges Mouninek "Pour une Pedagogie de la Traduction" izenpean Lilleko unibertsitatean emandako hitzaldi honetan, itzulpenari buruz garai batean zegoen iritzi fatalista —itzultzeko gaitasuna dohai misteriotsua bait zen, inolako metodologiaz eragiterik ez zegoena— gainditua dela dio, eta dagoeneko gaitasun hori lantzeko metodoak, praktikak, esperientziak eta doktrinak han hemenka aztertzen hasiak direla. Esfortzu kolektibo nahiz banakako honetatik sortu diren lanen erreferentzia ematen digu 1971-1981 hamar uneotan sortu diren gauza interesgarrienak komentatuz; ondoren itzultzeko eta itzultzen irakasketeko dagoen linguistikaren beharraz arituko zaigu, eta amaitzeko itzultzaileak ezagutu behar dituen oinarrizko obra batzuk proposatzen dizkigu, bakoitzari komentariotxo bat eskainiz: E. Nida, M. Wanddruszka, I.C. Catford, R.W. Iumpelt, lean Maillot (bi hauek itzulpen tekniko eta zientifikorako), Vinay eta Darbelnet, etab. J.R. Ladmiralen "Traduire: Theoremes pour la traduction" lana apane hartu eta luzexeago komentatzen du. Eta obra hauez gain beste zerbait ere gomendatzen digu: itzulpenari buruzko aldizkariak irakunzea hain zuzen.
Hirugarren artikulua, lean René Ladmiralen "Pour la Traduction dans l'enseignement des langues, "Version" moderne des humanites", itzulpenaren funtzio pedagogikora itzultzen da berriro, baina Senezeko ale honetan benan irakur dezakezuenez ez dugu hemen komentatuko.
Hurrengoa Claude Tatilonen artikulu motz bat da: "Place de la linguistique en pedagogie de la traduction". Testu pragmatikoen itzulpenaz arduratzen da eta teorizaziorako bideak zabaltzeko hizkuntzalaritzaren beharra seinalatzen duelarik ere, teonzazio horretan beste disziplinak ere kontutan hartu behar direla dio, itzulpenaren arazoak ez bait dira hizkuntz-arazoak soilik.
Hurrengo artikulutxoan ere hizkuntzen estudiotatik haruntzago dagoen "situazioa"ren garrantzia azpimarratzen zaigu (Maunce Pergnier: "La Traduction, les structures linguistiques et le sens"). Itzulpenean bilatu behar diren baliokideak esangurazko unitateen anean bilatu behar direla esaten digu Maunce Pergnierek, eta ez egituren unitateen anean. Itzultzeko makinen garapenari buruzko eta garapen horren une bakoitzak suposatzen duen teonzazio mailari buruzko ohar haeuk egiten dizkigu ere amaietzeko.
"Les problèmes de la Traduction Automatique: Aspects de l'expérience anglais-français du Centre de Recherches Linguistiques en Traduction automatique de l'Université de Nancy 11. (CRAL: CELTA)" artikuluan Guy Bourquin eta Marie-Claude Bourquinek itzulpen automatikoaren nondik-norakoa azaldu nahi digute: zein zailtasunei aurre egin behar izan dien, zenbateraino lan enpiriko horrek itzulpenaren teorizazioa bultzatu duen, zein nolako aurrerapenak egin diren, eta zein puntutan dagoen gaur egun eta zein bidetik abiatzen den, batez ere ingelesa eta frantsesaren aneko itzulpen teknikoan beraiek egin dituzten eta egiten ari diren ikerketetan oinarrituz. Azalpen teorikoaren ondoren beren ikerketen berri zuzena ematen digute. Lehen esan dugun bezala ingelesa eta frantsesa erabiltzen dituzte, ingelesa jatorrizko hizkuntza dute eta frantsesa xede-hizkuntza. Lehenik jatorrizko testuaren azterketa deskribatzen digute, ondoren transfen lexikala eta sintaktikoarena eta azkenik xede-hizkuntzazko testuaren sorkuntza. Bukaeran itzulpen automatikoak ikerketa teorikorako duen garrantzia azpimarratzen dute. Badirudi inoiz "itzulgailu" deituko omen duguna momentuz "ikergailu" dugula oraindik.
"L'aspect verbal en Anglais et en Français. Note de systématique comparée" izeneko Ceorges Garnieren artikulua itzulpenaren azterketa dinamikoaren alde mintzatuz hasten zaigu. Vinay eta Darbelnetek ("Stylistique comparée du français et de l'anglais", l9SX) eta Malblanckek (Stylistique comparée du français et de l'allemand", 1961) zuten ikuspuntu estatikotik Ljudskanoven ikuspuntu dinamiko edo operatibora emandako aurrera pausoa seinalatu ondoren, sistematika konparatuaren bitanez aditzaren aspektoa aztertzeari ekingo dio, eta aspektuaren beraren definizioari doakionean hizkuntzalariak bat ez datozela azpimarratzen duelarik, berak kategona gramatikal bezala, modua eta denboraren parean jarriko du, beraiengatik berezia eta areago oraindik, haien gainetik ere jarriko du, inmanentzia eta transzendentziaren arteko oposizio bitanean kokatua. Ondoren ingelesaren eta frantsesaren aspektuaren sistematika aztenzen du eta konparaketak eta itzulpenak dituzten arazoak ere azaltzen dizkigu, adibide askorekin hornitzen dituelarik azalpenak.
Hurrengo artikulua Michel Ballarden eskutik datorkigu berriro. "Le syntagme prepositionnel expansion du syntagme nominal dans sa traduction de l'anglais au français. Elements de morphosyntaxe différentielle pour une utilisation didactique de la traduction" izen luzeak adierazten duen bezala ingelesaren preposizio-sintagmaren frantsesezko baliokide funtzional eta semantiko posibleen bilatzeari ekingo dio. Horretarako, lehenengo preposizio-sintagmaren morfologia, funtzioa eta semantismoa aztenuko ditu, gero frantsesera pasatzerakoan genatzen diren aldaketa morfosintaktikoen arauera itzulpenen sailkapena egiteko: zero gradua suposatuko lukeen egituren kalkotik hasita, gena daitezkeen aldaketen mailaketa egiten du eta banan banan aztenzen, lehenengo l.S.ren osagaien banakako aldaketak: preposizioarenak (konmutazioa, modulazioa) eta izen sintagmarenak (determinatzailearen ezabatzea, transposizioa); bigarren mailan osagaien aneko interferentzia morfosintaktikoa aztenzen du; hirugarrenean preposizio-sintagmaren konmutazioa; laugarren mailan modifikazioa proposatzen digu, beraren azalpen eta azterketa luzea eginik; eta aldaketa morfosintaktiko haundiena bezala eta amaitzeko preposizio-sintagma osatzen duen izen-sintagma konplexuaren berregiturapena azaltzen digu. Pauso guztiak zenbait adibidekin hornitutako lan sistematikoa da Michel Ballarden hau.
Ondorengo lanean "Terminologie et traduction" Michel Krzak itzulpengintzan lexikologiazko arazoek duten garrantziaz arituko da: Itzultzailearen betebeharrean prezisioak duen garrantziagatik, lexikologia eta baliokidetasun arazoak oso maiz sonzen direla dio, eta itzultzaileak hesparru hain diferente eta hain aldakorretan ar.tu behar duenez, espezialisten laguniza beharko duela etengabe, kontsultarako material idatzi oparoaz gain. Lexikoa zaintzearen betekizun honetan bi adibide eta eredu aipatzen dizkigu: Quebeceko hizkuntza frantsesaren garapenerako ofizina eta Otawako estatuko idazkaritzako itzulpen bulegoa; elebitasunerako politika fermuan oinarriturik lanean ari diren erakunde ofizialak, hain zuzen.
Terminologoen beharra eta egitekoa azaltzen dizkigu eta Quebecen egindako esperientzien berri ematen; ondoren Frantziara dator benan lexikoaz arduratzen diren erakundeen berri emateko; arlo honetan eman diren pausoak azaltzen dizkigu, bai eta sonzen diren arazoak ere, horrela, bada, esaten digu gauza bat dela terminoak proposatzea eta bestea proposamen hori jendanean onartua izatea, erakunde publikoek bere gain hartuko beharko dutela, beraz, behar bezalako terminoak aukeratzea eta zabaltzea, eta ardura haundiz hanu ere. Itzultzaileak ere lan horretan zeregin haundia duela dio, hizkuntzaren finkatzaile dela esanez. Azkenik hizkuntzaren malgutu beharra, muga estuegiak hautsi beharra aipatzen du, aurrerapen teknologikoen eskakizunei erantzuteko gauza izango ba da.
Erreflexio guzti hauek frantsesaren gainean egiten dituen arren euskarari buruz ari dela dirudi askotan, hala nola zenbait produktuen fitxa teknikoak ingelesez eta frantsesez emanak izan arren frantses askok eta askok ingelesezko azalpenak irakurtzen dituztela dionean.
Liburuarekin amaitzeko Jean René Ladmiralen beste anikulu bat dator: "Traduction et psychosociologie". J.R. Ladmiralek anikulu honetan, itzulpena psikolinguistika kolektiboaren ikuspuntutik aztertzeari ekiten dio: Taldeen bizitzan elebitasunaren hizkuntza bariablea ezanzeak duen eragina ikenu nahiean zenbait alemaniar eta frantses gazte bildu eta beraien a eko harremanei begira janzen zaigu. Esperientzia honen begira psikosoziologoez gain etnologoak, filosofoak, soziologoak, psikologoak eta hizkuntzalariak daude eta benan pane hanzen dutenak, bemz, maila sozial, ekonomiko, kultural, etab. desberdinetako gazteak dira. Hipotesia da elebitasunaren eta nazionalitatearen bariableak ezanzeak taldearen dinamika erabat aldatu egiten duela. Talde hauek elebitasuna aztenu ohi den talde naturalen oso bestelakoak dira, artifizialak, denbora mugatua dute, partaideak boluntarioak dira eta bi hizkuntzak maila berean dira, pareko prestigioa dute, talde esperimentalak dira Panaideen anean ez dute zenan guztiek elebidunak izan behar, denetarik dago eta egoera honetan sonzen diren komunikazioarazoak taldearen arazo bihunzen direlarik taldea hizkuntz arazo honen inguruan eta konponbidea zaion itzulpenaren inguruan antolatuko dela dio. Honek taldetan genatzen diren fenomenoak aztenzeko bidea zabaleen duela dio: Nork itzuliko du, noiz eta zer? zein hizkuntza izango da nagusi? beti? zein kasutan? zeren arauera? Caldera hauek eta beste zenbaitentzako erantzun bila arituko zaigu J.R. Ladmiral liburuaren azken anikulu honetan.
Liburu honetan agenzen diren itzulpengintzara hurbiltzeko bide desberdinetatik azpimarratu beharra dago denetan nabari den itzulpenari tratamendu sistematiko eta zientifikoa eman nahia; traduktologia izango den eta oraindik hastapenetan besterik ez dagoen zientzia eraetzearen bidean jarriak direla.
