Poesia asturiarra
Artikulua PDFn.
Segituan agertzen den sortatxo honen abiaburua José Luis Argüellesek paratutako Toma de tierra. Poetas en lengua asturiana. Antología (1975-2010) liburua da. Lagin honen helburua izan da antologian agertzen diren poeta guztien poema bana euskaratzea, bablez edo asturieraz idatzitako poesia zertan den erakusteko asmoz, azaletik besterik ez bada ere. Denbora hurrenkerari dagokionez, atzekoz aurrera antolatuta dago, hau da, berrienetik zaharrenera. Batez ere poema laburrak agertzen dira sorta honetan, aldizkariko artikulu arrunt baten batez besteko luzerari eustearren. Irakurlea berehala ohartuko denez, bablez idazten duten poeten gai batzuk hurbil-hurbil daude Euskal Herritik.
Seguru asko, poesia asturiarra dugu, aragoieraz idatzirikoarekin batera, Penintsula Iberikoan gutxien ezagutzen dugunetakoa. Eta zergatik ez da halako ezaguna bablez jorratutako literatura? Lurraldearen txikia dugu azalpenetako bat, jakina -ezinezkoa da oso argitalpen sektore sendoa izatea-. Baina irakurle guztiek berehala aitortzen dioten kalitatea baldin badu bene-benetan, ezezagun izate horri beste zio bat bilatu beharrekoak izango gara; hain zuzen ere, sozio-politikoa: bablea ez da koofiziala erkidego autonomoan, bateko; besteko, hango agintari politiko gehienek ez diote atxikimendu handirik erakusten hizkuntzari. Beraz, penintsulako eta Europako literatur sistemetan guztiz periferikoa da (ikusezina eta ezezaguna ez esatearren). Euskal Herrian ezagun samarrak ditugun ezaugarrien jabe da, beraz, hango literatur sistema: bablea ez da ofiziala eta gizartean bazterketa formala jasaten du; bablez idatziriko eredu klasikoak urriak eta ezezagunak dira, are hango idazleentzat eurentzat ere; irakurleek ez dute etxerako edo famili harremanetarako baino ez ei den berbetaz idatziriko literaturaren kontzientzia handirik; idazlea erbesteratu moduan bizi da berez legokiokeen baina ia existitzen ez den kultur sistema batean -sormenaren berezko zailtasun ikaragarriari zama astun batez emendatuta-. Guztiarekin ere, egoera tamalgarri hori gorabehera, literatura horri egun darizkion sugarra eta indarra, aldez edo moldez, soilik uler daiteke, hain suertez, asturiarrez idazten duten idazleen gizarte arroztasun, bakardade eta onarpen ezetik.
Alderdi filologikoaren ikuspegitik, ikerle batzuen arabera, igarri-igarria da bablea latin herrikoi berantiarraren bilakaera bereizia dela, Asturiasko kostaldetik Leon zeharkatuta Miranda de Douro eta Vimioraino heldu zena, eta ez du inolako mendekotasun genetikorik inguruko inolako erromantzerekin. Beste aditu batzuek asturiera gaztelaniaren dialektotzat jotzen dute -bi erromantze ezberdin izan arren-, gaztelaniak Asturiasko hizkuntzetan sarbide sakona izan duelako; baina bablearen hizkuntz autonomiaren galera berria izan da erabat, XX. mendea aurre-aurreratuta zegoela: elebitasuna gorabehera, hiztunen arteko mintzaera espontaneoa bablez gauzatzen da. Geografiaren ikuspegitik, mendi mugak eragin zuen XIV. mendean erresuma asturleondarreko Leongo partean gaztelania hastea asturiera ordezkatzen, baina XX. mendeko Gerra Zibilak eragin zuen, batez ere, literatura asturiarra maldan behera agudoago joatea eta ez berpiztea Surdimientu mugimendua jaio arte. Beste ikerlari batzuek aldezten dutenaren arabera, ez dago hizkuntza sistema batu eta diferentzialik, bable sorta bat baino; alegia, alderdi foniko, gramatikal eta semantikoaren aldetik elkarren ezberdinak diren sistema linguistikoen aniztasun halako bat. Urrunago ere heltzen dira horietako batzuk, aldarrikatzen baitute, hain suertez, gaztelania dela benetako hizkuntza eraginkor bakarra Asturiasen, eta hizkuntz gatazka mimetismoz piztu dela inguruko erkidegoetakoa imitatuta; halakoentzat, asturierazko literaturan erabiltzen den hizkera hizkuntza artifizialen ezaugarri guztien jabe da.
UNESCOren arabera, bablea dugu mende honetan desager daitezkeen Europako hizkuntzetako bat. Kanpokoen iritzirik ez zuten behar izan, dena dela, intelektual batzuek frankismoaren hondar urteetan Conceyu Bable izeneko kultur elkartea sortzeko. Surdimientu mugimendua eta bablezko literaturaren loraldian esku handia izan zuen-eta baltzu horrek, baita musikan eta bestelako kultur adierazpenetan ere. Horren guztiaren ondorioz, Academia de la Llingua Asturiana apailatu zuen Asturiasko Lurralde Kontseiluak 1980.eko abenduan, eta horrek alboko beste ondorio nabarmen bat izan zuen: "bableen teoria" aldezten zuten hizkuntzalariek 1988.ean Amigos de los Bables elkartea abiaraztea, asturieraren normalizazioaren aurka zirenen bilgunea izateko asmoz. Akademiaren barruan, dena dela, hainbat gorabehera eta joera izan dira, zenbateraino eta bablea idazteko arau batuak onartzen ez zituzten idazle batzuek beste arau multzo bati atxikitzeraino. Gainera, Printzerriko Hizkuntza Politikako Bulegoarekin ere harremanak ez dira lar onak izan sortzaile eta intelektual batzuen alderditik. 1987.ean Villamayor herrian lehenengo aldiz elkartu zen Xunta d'Escritores Asturianos erakundea, eta hartan belaunaldien arteko tentsioak gorabehera, gaur arte heldu den labealdi berriko egileentzako harroinak jarri zituzten. Dena dela, ez da ahaztu behar mugimendu, arautze eta enparauak gorabehera, bablez idazten zuten egileak izan zirela XIX. eta XX. mendeetan ere, beregainak, talde eta joeretatik at. Bai eta XXI. mendean ere.
Guztiarekin ere, alderdi literarioaren aldetik, garrantzizkoena emaitzen kalitatea eta irakurleen nahiz kritikarien harrera da. Eta alderdi horretatik, sorta honetara bildutakoak adierazpen indar handikoak dira.
Jarraian jasotako poeta hauek guztiek Surdimientu mugimendua indarrean egon bitartean plazaratu dituzte lanak, bakoitzaren jaioturtea gorabehera, urrezko aro berri moduko bat eraturik. Tokian-tokian baina mundua buruan idatziriko berba neurtuak dira, unibertsaltasunari lur eta hizkuntza txiki batetik begiratzen diotenak. Torgak idatzi bezala, "Unibertsala tokian tokikoa da, hormarik gabe".
| Vanessa Gutiérrez (1980) | |
| Patria | Aberria |
| Sentíte falar con señaldá de la tierra que nun tienes, de la neñez perdida. Yo, llonxana, como siempre, nun acertaba a contestar: namás pensaba que, si la patria ye un temblor, tu yes munches, munches veces, patria mía. |
Nostalgiazko berbak entzun nizkizun ez duzun lurraren gainean, umezaro galduaren gainean. Nik, urrun, betiko moduan, ez nuen erantzuten asmatzen: buruan erabili besterik ez, aberria ikara bada, zu zaitudala, askotan, askotan, ene aberri. |
| Héctor Pérez Iglesias (1978) | |
| Fuere una llucha estraña, torpe, na que'l derrotáu fui yo pero la que fuxó foi ella · el roncu reproche del ascensor, interminable, paeció baxala a lo más fondo de la nueche. Desperté tarde, cola lluz abarullao yá pel cuartu y revolviéndome incómodu na cama: pente les sábanes quedaren dalgunes de les sos penques; raspioses como les faraguyes d'una cena desolada. |
Borroka izan zen bitxia, dorpea, hartan garaitua neu baina iheslaria emakume hura izan baitzen · igogailuaren gaitzespen erlatsak, amaigabe, omen zuen jaitsarazi/ gauaren hondorik sakonenera. Belu itzarri nintzen, argia anabasa hutsa eginda zegoela logelatik eta ezeroso jirabiraka jardun duen ohean: maindireen artean haren orezto batzuk geratuak ziren; lakarrak afari desolatu bateko ogi papurren antzera. |
| Pablo Texón Castañón (1977) | |
| Lo meyor de too | Onik onena |
| Lo meyor de too yera cuando tovía yeres quien a llevame a xocostrines tu l'héroe l'únicu infalible peles nueches facíemos un enguedeyu de piernes na cama, yeren pá, ma, Diego, yera too tan pequeño que cabía nuna sábana qué prestoso que too sea tan pequeño que nun haya más llendes que'l cantu'l colchón que nun haya más abellugu que'l to brazu que les nuches nunca sean llargues nin fríes nin vacies lo meyor de too yera cuando too yera tan cenciello como trancar la puerta y nun t'afogar tantes coses yeren lo meyor de too |
Onik onena zen artean ere gauza zinela neu eroateko lepoan hartuta zu heroia bakarra akasgabea halako gauetan mataza bat egiten genuen hankekin ohean, baziren aita, ama, Diego, hain zen dena txikerra non maindire batean kabitzen zen hain atsegina dena halako txikerra izatea non ez dagoen beste mugarik baizik lastaira bazterra beste babesik ez egotea zeure besoa baizen gauak inoiz luzeak ez izatea ezta hotzak eta hustuak ere onik onena zen noiz eta dena hain zen erraza nola atea itxi eta ez norbera ez itotzea hainbeste gauza ziren onik onenak |
| Martín López-Vega (1975) | |
| Tu y yo con Safo | Zu eta biok Saforekin |
| Tumbaos na yerba, ente les ruines d'un vieyu conventu, el branu enrédasenos nel pelu, y el golor del branu nos nuesos cuerpos, y el sabor del branu nes nueses boques, y la lluz den branu nes lluminoses, fragmentaries palabres que llees en vox baxa, cuais xuxuries. Vinisti, yo te quería, y xelaste'l mio corazón encesu de deséu. Dexa de lleer. Vuélvete. Dame la to boca. La to voz repite les sílabes quebraes de la nuesa tienra amiga griega y la to voz avérase a min como un páxaru s'avera. pol desnudu cielu del branu. Tengo una cosa que dicite y nun me dexa la vergoña, recites col to acentu que me lleva a les Rambles, al calor d'otru branu. Dexa de lleer. Dame la to boca. Nun necesito más pa tenelo too. |
Belartzan etzanda, komentu zahar bateko aurrien artean, uda ileetan nahastu zitzaigun, eta udaren usaina gure soinetan, eta udaren zaporea gure ahoetan, eta udaren klartasuna argizko, zatizko hitzetan ahots apalez irakurtzen baitituzu, ia xuxurlaka. Etorri zinen, nik maite zintudan, eta bihotza jelatu zenidan desioz garretan nuelarik. Utzi leitzeari. Jira zaitez. Emadazu zeure ahoa. Zure ahotsak errepikatzen ditu gure adiskide greziar maitagarriaren silaba hautsiak eta zure ahotsa alderatzen zait txoria alderatu legez. udako zeru biluzitik. Badut gauza bat zuri esateko eta lotsak ez dit uzten, errezitatzen duzu zeure hoskera horrekin Rambletara naroala, beste uda bateko berora. Utzi leitzeari. Emadazu zeure ahoa. Ez dut besterik behar den-dena edukitzeko. |
| José Luis Rendueles (1972) | |
| Cabu Peñes | Peñes lurmuturra |
| La lluz decapitada debuxa una xeometría nueva na llámina marina. Les ñubes posen el so reflexu pa perdelu quién sabe ónde, y les gaviluetes faen ecu perriba'l cantil que se funde na espluma. Y tu, los tos díes desapaeciendo como gotes de lluvia nel mar, yes feliz, sentáu na yerba, na parte la tarde qu'arde. |
Argi burumoztuak marrazten du geometria berri bat itsas xaflan. Hodeiek haien isla pausatzen dute auskalo non galtzeko asmoz, eta kalatxoriek oihartzun dagite labarrean gora aparrarekin bat eginda. Eta zu, zeure egunak aienatzen euri tantak itsasoan legez, zoriontsua zara, belarretan jesarrita, sugarturiko arratsaldearen aldean. |
| Elías Veiga (1972) | |
| Teleserie | Telesaila |
| Esta nueche masturbe'l mio perru nes montañes pensando en Jenny la gocha tetuda de la serie americana. (La lluz de los clubs ente'l fumu de les fábriques y tou esi traficu infinitu ensin espaciu -ensin fuxida-. Los llobos reburdiando cerquina mientres la lluna llen de rabia roxa de fuercia illumina cada requexu del mio cuerpo solitariu.) |
Bart ene txakurra masturbatu dut mendietan Jenny gomutan dudala telesail amerikarreko urdanga titi-handia. (Klubetako argia lantegietako kearen artean eta trafiko infinitu hori guztia espaziorik gabe -ihesik gabe-. Otsoak uluka hur-hurrean iretargiak bien bitartean indar gorriko amorruz beterik ene gorpu bakartiaren zoko guztiak argiztatzen ditu). |
| Xandru Fernández (1970) | |
| Täsfäńät | Täsfäńät |
| Nun sé qué yes. Nun tas. Nun yes tovía un nome nun papel, pero vives. Respires al otro llau del mundu nun mar de suaños verdes (los míos) y repites les primeres nociones d'un mundu priváu nun idioma que nun soi pa pronunciar. ¿Con qué fe protexete? ¿Cómo voi invocar a nengún poder muertu que t'abrace y te mime? Nun tengo certidumbres que mandate. Nun sé receta dala, nenguna convicción puedo enseñate que te sirva d'escudu, d'almuhada o de xuguete. Yá ves que nin siquiera soi quien a date un nome. Deprendo na to llingua la esperanza. |
Ez dakit zer zaren. Ez zaude. Oraindik ez zara izen bat paperean, baina bizi zara. Hats egiten duzu munduaz bestaldean amets orlegizko itsaso batean (neureak) eta errepikatzen dituzu mundu pribatu bateko lehen nozioak ahoskatzeko gauza ez naizen hizkuntza batean. Zein fedez babestuko zaitut? Nola atotsiko diot besarkatuko eta mimatuko zaituen botere zendu bati? Ez dut zuri bidaltzeko uste sendorik. Ez dakit ezelako errezetarik, ezin dizut inolako konbikziorik irakastsi/ ezkutu, burko edo jostailutzat erabil dezakezunik. Ikusten duzunez, ez naiz nor zu izendatzeko. Zure hizkuntzan ikasten dut esperantza. |
| Chechu García (1970) | |
| Esqueles | Eskelak |
| Punxeron dos esqueles nel palu de la lluz. Nadie vino a quitales. L'agua esborronó les lletres tarazó los nomes y abraso'l papel. Cayeron enbaxo. Queden les chinchetes mordiendo la madera, silencioses lápides nel escuru corazón de la memoria. Chinchetes. Arrancáronles pa fin d´añu. Qué poco costó. Valíen -dixeron- pa poner los cartelos del baile. Chinchetes. Silencioses lápides. Clavarónles a martiellu cola enraxonada fuerza de la mocedá. Mancaben. Mancaben metíes tan fondes. Pero nin una llárima saltó del secu palu de la lluz. |
Bi eskela inkatu zituzten argi mastan. Inor ez zen etorri kentzera. Urak letrak zituen ezabatu izenak zatitu eta papera kiskaldu. Behera joan ziren. Geratu dira txintxetak zurari ausikika, hilarri isilak gomutapenaren bihotz ilunean. Txintxetak. Urte amaierarako kendu zituzten. Nekerik gabe. Balio dute -esan zuten- jartzeko dantzaldiko kartelak. Txintxetak. Hilarri isilak. Mailuz iltzeztatu zituzten gaztetasunaren indar aberetuaz. Mingarriak ziren. Mingarriak ziren hain sakon sartuta. Baina malko bat bera ere ez zen isuri argi masta lehorretik. |
| Xulio Viejo Fernández (1968) | |
| Poética | Poetika |
| Pongo en tendal de mio casa estes inciertes y abúliques palabres quiciabes porque'l vientu azul y vieyu del olvidu les ximielgue y les ensugue col llinguaxe qu'afalaga, a modo, les fueyes nes viesques amaes de la lluvia. Será fácil robales, quedaréme en llar, viendo'l tiempu dilise ente verdaes enceses; na ventana, disimulada polos reflexos del mundu nel cristal, la sombra sola d'una voz non será a curiar de la so dote. |
Etxeko esekilekuan jarri ditut hitz zalantzati eta abuliko hauek apika ahanzturaren haize urdin eta zaharrak astin eta lehor ditzan euriak maitaturiko basoetako orriak astiro laztantzen dituen mintzoaz. Erraza izango da lapurtzea, geldituko naiz sutondoan, ikusten denbora nola urtzen den egia sutsuen artean; leihoan, disimulatua munduak kristalean eragindako islen artean, ahots baten itzal bakartia ez da gauza izango zaintzeko bere dotea. |
| Xuan Santori Vázquez (1968) | |
| Arte poética | Arte poetikoa |
| Quixérala pa min, fácil como'l llapiz breve del carpinteru qu'enseña cuando, pa la oración la horizontalidá perfecta; cuando, el puntu onde furar les muries cola palabra. |
Enetzat nahi nuke, erraza arotzaren lapitz laburra legez, erakusten duela, batzuetan, esaldirako horizontaltasun perfektua; besteetan, zein puntutan zulatu murruak berbaren bitartez. |
| Xabiero Cayarga (1967) | |
| Lo difícil nun ye volver | Gaitza ez da itzultzea |
| Lo difícil nun ye volver. Lo imposible yera volver y atopar intactos: ríos, viesques, llagos, ciudaes. Lo qu'ente los dos milagroso construía la mirada. |
Gaitza ez da itzultzea. Ezinezkoa zen itzultzea eta ukigabe topatzea: ibaiak, basoak, lakuak, hiriak. Bion artean mirakulutsu begikaldiak eraikitzen zuena. |
| Pablo Antón Marín Estrada (1966) | |
| Señaldá | Pena |
| Les manes de la tierra nun caricien, nacieron pa escacer lo que toquen. El piel de la rosada esfaise na mano que lu acaricia y el que caricia la ñeve toca la mano d'un muertu. L'agua del ríu nun caricia los xaoyos desnudos, nun siente respigase al pie que se funde nella. El corazón de la tierra nun cute cuando marches, nun tembla el pechu de la tierra cuando vuelves. |
Lurraren eskuek ez dute laztan egiten, sortuak dira ukitzen dutena ahazteko. Ihintzaren azala urtzen da hura laztantzen duen eskuan eta egiten dionak laztan elurrari ukitzen du hildako baten eskua. Ibaiko urak ez ditu laztantzen izter biluziak, ez du sentitzen beragan urtzen den oinaren ikara. Lurraren bihotza ez da hunkitzen zu joatean, ez du egiten dar-dar lurraren bularrak zu itzultzean. |
| Marta Mori (1965) | |
| El rayu | Izpia |
| Igual que'l rayu doráu y tebiu qu'altraviesa la persiana del mio cuartu viniendo a clavase nel mio pechu adormecíu salva y eleva la mañana fría del inviernu, asina los tos güeyos de xana calecieron esti día el mio corazón estremecíu. |
Nola izpi urreztatu eta epelak nire logelako pertsiana zehartuta ene bular lokartuan josirik geratzera datorrela salbatzen eta goratzen duen neguko goiz hotza, hala zure lamia begi horiek epeldu dute egun honetan ene bihotz dardarikatua. |
| Xilberto Llano (1965) | |
| Tánger | Tanger |
| Tánger ye lluz de mar na qu'engastuña'l recuerdu; pudiese ser del to cuerpu'l blancor del sol y de la memoria esti camín u l'adelfa, pétalu del to llabiu, muerre. Tánger ye lluz de duna baxo'l tiempu, d'amor que me ñegues adulces. |
Tanger da gomuta zauritzen duen itsas argizkoa; zeure soinarena izan liteke eguzkiaren zuria eta oroimenarena bide hau non heriotzorria, zure ezpainaren petaloa, hiltzen den. Tanger da argi dunazkoa denboraren azpian, astiro ukatzen didazun amodiozkoa. |
| Xuan Bello (1965) | |
| Cabu Vidíu (Cuideiru) | Vidíu lurmuturra (Cuideiru) |
| Crez y danza'l mar, entrega'l so cuerpu d'espluma y distancia a les llábanes del mio cuerpo. Yo vi zarpar prietes naves dica l'ausencia prieta. Yo suañé contigo na tierra sálabre los palacios blancos, les estrelles nueves, el rumbu esactu de la belleza. Vivir vive en min, ai, el corazón de los marineros muertos nel so viaxe. El desiertu entrevistu por mio buelu en Dakar. La señaldá d'una carta qu'hube mandar. Conozo un cai nel que tuvi solu y sé lo que duel l'esterréu y ser de niundes. El mar. El mar. El mar. Imaxe escucada nun atlas de la infancia. El piélagu blau del to vientre, el run de la piel cuando deseo. Isles de lluz apruciendo no escuro. La flor azul de l'aventura y aquello que yo más amo. |
Goraka eta dantzari itsasoa, ematen dio gorputz aparrezko eta urruntasunezkoa ene gorputzaren harkaitzei. Itsasoratzen ikusi nituen ontzi beltzak ez beltzerantz. Zurekin amestu nituen lur elkorrean jauregi zuriak, izar berriak, edertasunaren norabide zehatza. Bizi nigan da bizi, ai, haien bidaian hildako marinelen bihotza. Basamortu ene aitonak Dakarren erdi ikusia. Nostalgia bidali beharrean egon nintzen gutunarena. Ezagutzen dut bakarrik egon nintzeneko kai bat eta badakit ze mintsu diren erbestea eta inongoa ez izatea. Itsasoa. Itsasoa. Itsasoa. Umezaroko atlas batean ikuskaturiko irudia. Zeure sabeleko atseden urdina, larruaren biribila desioz naizenean. Argizko uharteak iluntasunean nabarmen. Menturaren lore urdina eta nik maiteen dudana. |
| Aurelio González Ovies (1964) | |
| Aquelles Nochebuenes | Gabon gau haiek |
| ¡Qué nos faltaba entós...! Sabíamos esperar. Creíamos en too cola escusa de nada. Hores llarges, silenciu nos caminos, les cunetes xelaes, les ventanes enceses y motes d'algodón sobre aquel pinu y aquelles bombillines que, cada poco tiempu, fundíennos los plomos. Al menos por un día cenábamos más tarde y toos xuntos como aquelles families de los llibros. Despues de tantos añós -mui fiel ye la memoria...-, paezme que te veo posar sobre la mesa cachucos de turrón y unos piñones -tu tabes toa contenta- como si fora'l -yera- nuese gran tesoru. |
Zer falta genuen orduan...! Bagenekien itxaroten. Dena sinesten genuen ezereza aitzaki. Ordu luzeak, isiltasuna bidean, arekak izoztuta, lehiak pizturik eta kotoi izpiak pinu haren gainean eta bonbillatxo haiek plomuak, aldian-aldian, erretzen zizkigutenak. Gutxienez egun batez beluago afaltzen genuen eta denok elkarrekin liburuetako sendi haiek legetxe. Hainbeste urteren ostean -fidela da oso gomuta...-, iruditzen zait ikusten zaitudala mahai gainean jartzen turroi zatitxoak eta pinoi batzuk -pozarren zeunden, ama- balira bezala -halaxe ziren- gure altxor handia. |
| Berta Piñán (1964) | |
| In memoriam | In memoriam |
| Vienes a mí. Conoces los requexos toos de la casa, la plenitú del aire cuando l'hibiernu aporta y quedámonos solos los que solos llegamos. De qué extraña provincia, de qué absurda estación de cenices y lluvia vienes a mi esta nueche, si la muerte, dicen, non algama más allá de la muerte. Al par mío miedres colos años perdios, esos años que'l tiempu nos traiciona y nos niega y una nueche, esta nueche, regreses, y das vida a la vida, tú, que namás sabes de la vida la muerte. |
Nigana zatoz. Txoko guztiak dituzu ezagun etxean, airearen betetasuna neguak asaltoa egin eta bakarrik etorritakoak bakarrik geratzen garenean./ Zein probintzia bitxitatik, zein errauts eta eurizko geltoki absurdutatik zatoz nigana gau honetan, herioa, diotenez, harantzago ez badoa heriotik baino. Ene alboan hazten zara galdutako urteekin batera,/ denborak traditzen eta ukatzen dizkigun urte horiek eta gau batez, gau honetan, itzultzen zara, eta bizia diozu ematen biziari, zuk, bizitzatik heriotza baino ez dakizun horrek. |
| Humberto Gonzali (1961) | |
| Patria | Aberria |
| Patria; patria mía con granible votu acepto el sangre vieyo y el lutu de la tierra. Pero pídote, ensin tregua y con desesperu, como pide a la madre el guaje de llantu enllenu: acueyi la mio palabra como fueya de carbayu pel aire desprendida; la que ye sola, na solitú amarga de l'Asturies perdida. |
Aberri hori; ene aberria zin emankorrez ditut onartzen odol zaharra eta lurraren lutoa. Baina eskatzen dizut, treguarik gabe eta desesperoz, amari eskatu legez umeak bete negarrez: onartu ene hitza haritz hosto haizeak askatuaren antzera; bakana dena, Asturias galduriko bakartasun garratzean. |
| Lluis Fano (1961) | |
| Nun hai paz | Ez da bakerik |
| A una xeneración | Belaunaldi bati |
| Hai xente abondo que fala de cuando la guerra, d'un tiempo qu'hebo guerra y pasáron-yos coses y alcuérdense señardosos y quieren siempre cuntales. Pero nun oigo falar de cuando la paz. ¿Nun hebo paz? si la hebo ¿nun s'alcuerden? si s'alcuerden ¿nun s'atreven? o a lo peor: alcuérdense, atrevénse y claro qu'hebo paz pero... ai... nun-yos pasó nada. |
Jende askok mintzagai darabil gerra sasoia, gerra izan eta gauzak gertatu zitzaizkieneko denbora eta nostalgiaz dakartzate gomutara eta beti azaldu gura izaten dituzte. Baina ez diot jendeari berbetan entzuten bake garaiaz. Ez ote zen bakerik izan? edo izan bazen, ez dira gomutatzen? edo gomutan badute, ez dira ausartzen? edo txarrenean: gomutan dute, azartu egiten dira eta jakina bakea izan zena baina... ai... ez zitzaien ezer jazo. |
| Ignaciu LLope (1961) | |
| De vuelta del mar | Itsasotik bueltan |
| Presta saber del mar nos escuros díes del regresu nesta patria de cobardes. Presta saber de los amantes que se dexen recordar na erma temperatura de los cuerpos ayenos. |
Atsegin da itsasoaren albiste izatea itzuleraren egun ilunetan koldarren aberri honetan. Atsegin da maitaleen albiste izatea gomutagai erabil dezatela uzten baitute inoren soinen tenperatura mortuan. |
| Xosé Antonio García (1961) | |
| XXVI | XXVI |
| Fala l'aire enceso y l'alma de dolor apagada. Infinitu ye l'alimendu que-yos queda a los homes y a los llimiagos. |
Hitz dagi aire izekiak eta minak itzaliriko arimak. Elaikagai ifinitua da gizakiei eta bareei geratzen zaiena. |
| Miguel Allende (1960) | |
| Payasu comodín (mp3) | Pailazo komodina (mp3) |
| Cause I'm a picker I'm a grinner I'm a lover And I'm a sinner I play my music in the sun I'm a joker I'm a smoker I'm a midnight tocker I sure don't want to hurt no one. The Jocker, Steve Miller Band Después de ser tantes coses
alcuéntrome non anunciu de cerveza sin ser el ciegu de Buenos Aires qu'escribió El Aleph o l'asturianu de Pría que cantaba La Raitana. |
Cause' I'm a picker I'm a grinner I'm a lover And I'm a sinner I play my music in the sun I'm a joker I'm a smoker I'm a midnight tocker I sure don't want to hurt no one. The Jocker, Steve Miller Band Hainbeste gauza izan ondoren
garagardo iragarki batean nago izan barik El Aleph idatzi zuen Buenos Aireseko itsua edo La Raitana kantatzen zuen Príako asturiarra. |
| Lourdes Álvarez (1961) | |
| Palabres | Berbak |
| Ámovos palabres xiblu que me peslláis los llabios; palabres ensin dicir que'asomais a los güeyos delles veces y en madexes d'agua espardeis la murnia y l'orpín y el color allunáu, encesu en toles nueches. Ámovos entós, a la escontra'l silenciu, dientro de mi porque sois tolos soles que me faen falta ver curiando de les tardes. Palabres lares de mio casa, rellumos marxinales que recoyéis la voz nel fríu de los iviernos, palabres ensin dicir, palabres calteníes na mio llingua: ámovos. |
Maite zaituztet, ezpainak ixten dizkidazuen txistu berbak; esan gabeko hitzak batzuetan begietara agertu eta ur matazetan banatzen baitituzue pena eta langarra eta iretargi kolorea, gauero isiotua. Orduan maite zaituztet, isilaren aurka, ene baitan ikusi behar ditudan eguzki guztiak zaretelako arratsaldeez arduratuta. Gure etxeko ele garbiak, neguetako hotzean ahotsa jasotzen duzuen dirdira marjinalak, esan gabeko hitzak, ene hizkuntzan gordetako berbak: maite zaituztet. |
| Esther Prieto (1960) | |
| De la casa del padre | Aitaren etxetik |
| Pesllada la puerta, echaos el cuarterón y los postigos dexé la casa, por si un día vuelvo. Caltengo nel envés de la memoria caminos y cayeles de champán y d'escuela: imprecisa cartografía del vencíu. De la casa del padre salí travesando los más altos puertos de piedra, y salté sebes y esguilé árboles de frutes dulces y amargues. De la casa del padre llegué hasta esti día como zrezu xaponés que nada guarda y mira pal suelu, de revés, plasmáu y sordu. |
Atea itxita, trabaturik kontraleihoa eta leihatilak irten nuen etxetik, noizbait etor banendi. Oroimenaren atzealdean gordeta bideak eta buztin eta eskola kalexkak: bentzutuaren kartografia gandutua. Aitaren etxetik irten nuen zeharkatuz harrizko aterik garaienak, eta zuhaixkak saltatu nituen eta igali goxo eta garrazdun arboletara igo. Aitaren etxetik egun honetara arte heldu nintzen gerezi japoniarraren antzera, ezer gorde barik eta lurrari begira dagoena, azpialdez, zurtuta eta gor. |
| Antón García (1960) | |
| La casa del mío padre | Nire aitaren etxea |
| Nire aitaren etxea defendituko dut. Gabriel Aresti A Xosé Manuel Valdés Defendería
la casa de mio padre contra los llobos contra la xusticia contra la usura. Perdería la facienda y el monte si pudiera defendiendo la casa de mio padre coles manes (que más arma nun tengo que la pluma). En quitándome les manes, colos brazos, col sangre y cola vida defendería la casa de mio padre. Y morrería, perdería l'alma perdería'l mio fruxe pero de pies la casa de mio padre siguiría. Defendería la casa de mío padre anque fuera una casa-barata fecha con usura, una colomina qu'un chamizu ha argayar. Defendería la casa de mío padre de nun ser que padre la vendió pa que yo fuera dalgo pela vida. |
Nire aitaren etxea defendituko dut. Gabriel Aresti Xosé Manuel Valdési Nire aitaren etxea
defendituko nuke otsoen kontra justiziaren kontra lukurreriaren kontra. Galduko nuke azienda eta mendia ahal izanez gero aitaren etxea defendatzen eskuekin (beste armarik ez dut luma baino). Eskuak ebakitzen badizkidate, besoekin, odolarekin eta bizitzarekin defendituko nuke neure aitaren etxea. Ni hilen nintzateke, arima galduko nuke, neure leinua galduko nuke, baina zutik nire aitaren etxeak iraunen luke. Nire aitaren etxea defendituko nuke baldin balitz ere lukurreriaz eginiko etxe merke bat, babes ofizialeko etxebizitza bat meategiak azkenean arrakalatu beharrekoa. Defendituko nuke nire aitaren etxea ez balu aitak saldu izan nendin ni zerbait bizitzan. |
| Luis Salas Riaño (1960) | |
| Como si fuere Verlaine | Verlaine banintz bezala |
| El que torna d'un viaxe yá ye otru. El tiempu (siempre pasa) nada dexa igual. El besu atávicu, l'abrazu, el sorbu abovedáu de los tos llabios na mio carne más trémula, los brotos inflamaos, el medallón sombríu, los dos vientres que se saciaron mientres la nueche consumía la abrasada realidá; malapenes son escories espardíes nel remolín de sábanes que l'olvidu nun acaba matar. Equí dientro relluma una llapada y nel güecu vacíu retumba un ecu, c'etait le coeur de mon douce cousin. |
Bidaiatik datorrena beste bat da dagoeneko. Denborak (beti iragankor) ezer ez du uzten berdin. Musu atabikoa, besarkada, zure ezpainen urrupada bobedadunak nire haragirik dardaratsuenean, kimu hanpatuak, medailoi itzaltsua, sabelaldeek elkar ase zuten gauak erretzen zuelarik kiskalitako errealitatea; guztiak ozta-ozta dira eskoria maindireen zurrunbilotik sakabanatuak ahanzturak amatatzerik lortzen ez dituenak. Hemen barruan argi dagi sugar batek eta tarte hustuan burrunba oihartzun batek, c'etait le coeur de mon douce cousin. |
| Ánxel Álvarez Llano (1958) | |
| XXI | XXI |
| Si equí fina'l viaxe, a deshora, será un trayeutu averáu al olvidu y a cualisquier suañu fráxil, como una música que naciere nes fries cuerdes d'un vigulín ensin alma, ensin fuebu nel corazón de les notes, afuegu sópitu nel atril xelaú de la orquesta. |
Hemen amaitzen bada bidaia, desorduan, ibilgua hurbil izanen da ahanzturatik eta ezein amets apurkorretatik, nola sortzen den musika biolinaren hari hotzetan arimarik gabe, surik gabe noten bihotzean, itomen supitua orkestraren atril izoztuan. |
| Miguel Rojo (1957) | |
| Aú tán los díes perdíos. Aquellos de flor y flor como un collar alrior del mío pescuezu a la manu de l'amada ensortiyaos. Aú se fonon aquellos díes xuguetes relagaos a mamplén que dexé dise ensin despedime comu se despide la novia na estación anantes que'l tren esapaeza definitivamente na negrura'l túnel. Aú tan los díes tiraos. Aquellos de flor y flor aú tán. |
Non dira egun galduak. Lore-loreko haiek iduneko baten antzera ene lepoaren inguruan laztanaren eskuari kiribilduak. Nora joan ziren egun haiek esku biok betean oparituriko jostailuak agurtu gabe joaten utziak andregaia geltokian agurtu legetxe trena desagertu baino lehen behin betiko tunelaren beltzean. Non dira egun boteak. Lore-loreko haiek non dira. |
| Taresa Fernández Lorences (1955) | |
| Rellumu | Oinaztargia |
| Volvió la cabeza y ximió una nube ellí onde'l so pelo cabruñara el metal que los homes acobician. |
Burua biratu eta aiene egin zuen hodei batek non eta haren ileak ukitu baitzuen gizakiek irrika duten metala. |
| Roberto González-Quevedo González (1953) | |
| La mia cabana | Ene etxola |
| Por fin toi solu. Marchanon los amigos. Enxamás tornarán yá las esperanzas d'antias. Enxamás los güechos amirarán las mesmas cousas. Marchanon los amigos. ¡Que marchen con buen pía! Yá nun son los mieos amigos. Son sacaberas murnias. Son antroidos d'outuenu. Pero la mía cabana dexoú la puerta abierta pa los amigos nuevos. |
Azkenean bakarrik nago. Joanak dira adiskideak. Sekulan ez dira ja itzuliko antzinako itxaroak. Sekulan ez diete begiek lehengo gauzei so egingo. Joanak dira adiskideak. Doazela pausaje onean! Dagoeneko ez dira ene lagunak. Uhandre tristeak dira. Udagoieneko aratusteak. Baina ene etxolak atea zabalik utzi zuen adiskide berrientzat. |
| María Teresa González (1950-1995) | |
| Qué pensará la mar | Itsasoak zer pentsatuko |
| Qué pensará la mar cuandu dispierte, ocle na piel, l'alborecer abriéndose al iris soñolientu, y nel profundu vientre, como un nenu, cañicándose un besu, que posara los llabios de setiembre. |
Itsasoak zer pentsatuko itzartzen denean, itsas belarra larruan, egunabarra iris lokartura zabaltzen dela, eta sabel sakonean, ume baten antzera, zabuka musu bat, irailaren ezpainek pausatua. |
| Xuan Xosé Sánchez Vicente (1949) | |
| Venus desurde de la mar d'Asturies | Venus Asturiasko itsasotik sortzen |
| Na trespariente mar que te rodea Un fuebu
esparde las guedeyes brisa verde, velando y desvelando la desnuda el agua, un agua inapagable
nidiura de melcotón na que'envuelves el suañu de pumares los tos pechos, el tebiu y suave acapiu del to vientre, l'apellidu infantil del embeligru, l'enriscáu oquín qu'a la puerte duerme del to puertu (abellugu y destín de sueños y de barcos y de velees); el curvu castru de los tos cadriles qu'en curtiu istmu la cintura vuelve, la torniada pierna que na rodía encarna y n'axil músculu pierde la cofrana, p'aportar a les playes onde'l tiempu dexó conches y venes que caricien les foles al romper. Y brisa, y mar y yo, tresparientes mendigos de la gracia del to cuerpu. |
Inguratzen zaituen itsas gardenean Su bat
ileak hedatzen ditu brisa orlegiak, estaltzen eta agertzen ura, ur itzalezin bat
muxika azal biluzia, darabilzuna biltzeko zeure bularren sagar ametsa, zure sabelaren erakarmen epel eta emea, zilborraren ume deitura, goroldio kiribildu lokartua zure kaiko atean (babes eta jomuga ametsena, barkuena eta irrikena); zure aldaketako kastro biribildua. istmo laburrean gerria itzulika, tornuz eginiko zangoak belaunean haragituta muskulu arinean du galtzen belaunpea, heltzeko hondartzetara non denborak utzi zituen maskor eta bitxi uhinek lehertzean laztanduak. Eta brisa, eta itsasoa eta ni, gardenak zure gorputzaren graziaren eskale. |
| Xosé Manuel Valdés (1948) | |
| Voces | Ahotsak |
| Na primavera tamién retueyen voces. Son como caparines que furen la ventana fuxentes, verdes, cabántenes salir d'un inviernu perfondu. Per un instante, esperes qu'una diga'l to nome. Dempués nun te da más: nadie ye l'amu
de lo qu'ufierta a toos la primavera. |
Udaberrian ahotsak ere dira ernetzen. Leihotik sarturiko mitxoleten antzekoak dira iheskorrak, orlegiak, irten berri balira bezala negu sakon batetik. Une batez, itxaro duzu batek zure izena esatea. Gero berdin dizu: inork ez du jabetzan
udaberriak denoi emanikoa. |
| Lluis Xabel Álvarez (1948) | |
| Céltica | Zeltikoa |
| A ti, Vaethu, que vives xunto la mar, y a ti, Caraedubis, que remanes el ñuberu y la fontana. A vosotros, Lugus y Vagodonnaegu, que'l fumu aventáis y el ruxir de las fogueres, y a ti Aernu folixeru, que'escuerres al vecín enemigu y xintes y bailles cola tribu zoela y la bona xente. Pente les foles y bardiales blinquen busgosos y sumicios, y peináse curiosa una xana cuandu escampla. Encesa llume ye la tarde mentes arroxen ente cancios, lloñe, los cumales de los montes y la tiesta los carbayos. Roxu llumeral, entós, el mundu. Mures, llagartos y cuquiellos que'entainen con medrana al so furacu. Rellúmen-y los güeyos al raposu, a la curuxa y al dios mesmu, que'l llombu, atristayáu, escuende. Seliquino, siéntese un orbayu. |
Zuri, Vaethu, itsasoaren ondoan bizi zaren horri, eta zuri, Caraedubis, hodeia eta iturria astintzen dituzunari. Zuei, Lugus eta Vagodonnaegu, kea eta sutzarraren orroa aienatzen dituzuenei, eta zuri Aernu jostariari, alboko etsaiaren atzetik zoazenari eta jaten eta dantza egiten duzunari leinu zoelatarrarekin eta jende onarekin. Uhin eta sastraka artean jauzika satiroak eta prakagorriak, eta orrazten da lamia txukun bat atertzen duenean. Argi izekia da arratsa kantuen artean gorritzen diren bitartean, urrun, mendi kaskoak eta haritzen burua. Sute gorria, orduan, mundua. Sagu, musker eta kuku arineketan beldurrez bakoitza bere zulora. Begi dirdiratsuak lukiak, hontzak eta jainkoak berak, bizkarra, goibel, ezkutatzen duela. Emeki, zirimiria aditzen da. |
| Manuel Asur (1947) | |
| Poeta | Poeta |
| Ser poeta ye vivir fuera'l papel y tener mal de lletra, sola ver siempre la mesma silueta, sentir qu'ende fuera pasa la vida'n meyor ferramienta; atender la mar debaxo'l poema, y nun ser barcu nin airín de vela, nin saber muy bien lo que se cellebra. Ser poeta ye una campana que riela na melguera voz d'escosa sirena, muelle baldáu, rede ensin mella, día tardiegu, nuechi indiscreta. |
Poeta izatea da paperetik at bizitzea eta letra minak jota egotea, bakarrik beti silueta bera ikustea, sentitzea hor kanpoan bizitza igarotzen dela tresna hobean; itsasoa poemaren azpian entzutea, eta ez izatea itsasontzirik ezta bela haizerik ere, ezta oso ondo jakitea ere zer ospatzen den. Poeta izatea ñir-ñir dagien kanpaia izatea da sirena antzuren baten ahots eztian, moila ezgauza, hutsunerik gabeko sarea, egun berantiarra, gau indiskretua. |
| Xosé Manuel Bolado (1946) | |
| Queríamos vivir | Nahi genuen bizi |
| A la lluz escasa de los vencíos semabes grana de cosmos en marzu. Yo conocía de marzu la infinitú del agua, la fidelidá del aire a los barcos de travesía, la blancura violeta del Aramo... Tu, sabíes de la muerte, el so roce de pluma. Los dos queríamos vivir. |
Menderatuen argi urrian kosmos hazia ereiten zenuen martxoan. Nik banuen ezagun martxotik uraren infinitutasuna, zeharbide barkuei aireak dien fideltasuna, Aramoko zuritasun bioleta... Zuk, heriotzaren jakitun, haren luma igurtzia. Biok nahi genuen bizi. |
| Nel Amaro (1946) | |
| Declaración de principios | Hastapen adierazpena |
|
Pa Oski S.
Un home fala n'inglés(esi home ye'l mio hermano). Otru home fala n'asturianu (ye'l mio enemigu). El primer home ye un mineru (norteamericanu). El segundu home ye un patronu (asturianu). La llingua tampocu nun nos fai siempre hermanos. |
Oski S.-rentzat
Gizaki bat ingelesez da mintzo(gizakume hori ene haurride da). Beste gizaki bat asturieraz da mintzo (ene etsaia da). Lehen gizakia meatzaria da (iparramerikarra). Bigarren gizakia patroia da (asturiarra). Hizkuntzak ere ez gaitu egiten beti senide. |
| Pablo Ardisana (1940) | |
| Chillida | Txillida |
| Pa besate quixera dalgunos güecos cúmplices, fechos de pulsu bien tresnáu por quien trabaya madera, fierru, formigón... namoradamente. Alza volúmenes, espacios, xuegos de xeometríes sonánbules, onde se contien vientos, agües, lluces, falampos... y caltién tremos quietu d'esquines como sollertes ales. Pa besate qeixera que tuvieses aquí con venti años, y que Chillida nos dexara les sos manes pa escondenos n'esculpíos suaños, mui a soles. |
Zu musukatzeko gura nituzke zenbait hutsarte konplize, ondo tresnaturiko pultsuz eginak nork eta langai darabiltzanak zura, burdina, hormigoia... maiteminez. Altxatzen ditu bolumen, espazio, joko geometria sonanbuluzkoak, non gordetzen dituen haizeak, urak, argiak, malutak... eta eusten hegal arretatsuen gisara izkinen geldotasun dardaratsuari. Zuri musu emateko gura zintuzket hemen hogei urtekoa, eta Txillidak guri uztea bere eskuak biok ezkutatzeko amets zizelkatuetan, bakarrik ere bakarrik. |
