Itzultzaileak eragile soziokultural gisa Euskal Herrian
Lamia Filali-Mouncef Lazkano

Testu hau Humanitateak: arte, literatura eta kultura garaikideak (UOC) ikasketetako Master Amaierako Lanerako egindako ikerketaren laburpen bat da, eta itzulpengintzaren soziologiaren barruan koka daiteke.

Ikerketaren hasieran, Itzulpengintzaren Teoriako zenbait lanetan azaleratutako bi auzi euskal testuinguruaren praktika errealarekin kontrastatu nahi ziren. Hasteko, Itzulpengintzaren Teoriako zenbait autorek kulturarteko bitartekari (intercultural mediators) gisa definitzen dituzte itzultzaileak (Katan, 2009, 2019; Pym, 2018 [1992]). Ikerketaren lehen abiapuntua izan zen jakitea ea Euskal Herriko testuinguruan itzultzaileak kulturarteko eragiletzat har ote daitezkeen, eta, hala balitz, noren artekoak, eta zer-nolako bitartekaritza kontsidera daitekeen.

Ikerketaren bigarren abiapuntua itzultzailearen figura ikuspegi sozialetik aztertzea izan zen. Izan ere, soziologian egun dagoen konstruktibismoaren ikuspegiaren arabera, gizakiok gure inguruko gizartea eraiki egiten dugu, eta, era berean, gizartearen egiturek eraiki egiten gaituzte, gure ezaugarriak baldintzatzen dituzte eta (Aguilar Solano, 2020: 36). Gizartea bera ulertzeko gizakion arteko harremanak aztertzea oso emankorra dela ondorioztatu zen ikuspuntu hari esker 1980ko hamarkadatik aurrera, interakzioen bidez eraikitzen baititugu gizarte-egiturak (Corcuff, 2013, 26.or.).

Bi ideia teoriko horiek kontrastatzeko, itzultzaile profesionalak Euskal Herrian norekin egoten diren harremanetan azaleratzea eta harreman horiek nolakoak diren deskribatzea zen ikerketaren helburu nagusia. Itzultzaile profesionalak, gizartearen parte diren aldetik, eragile sozialak lirateke ikuspegi konstruktibista batetik. Uste zabaldua da, ordea, euren lana jardun tekniko hutsa dela: hizkuntza batean dagoena beste batean jarri, testuak dioena kodez aldatu, besterik ez. Interakzioak identifikatuz eta deskribatuz, bi ikuspegi horiek, konstruktibista eta linguistikoa, bateragarriak diren eta eguneroko praktikan zer forma hartzen duten jakitea zen helburu zabalagoa, hortaz.

Marko teorikoa: itzulpen-jardunaren alderdi soziala eta kulturala komunikazioaren ikuspegitik

Nola heldu Euskal Herriko itzulpen-jardunari, beraz, alderdi soziokulturalak azaleratu daitezen, ikuspegi linguistiko-testualek hainbesteko protagonismoa duten tradizio batean? Hasteko, diziplinarteko marko teoriko baten beharra agertu zen, ikerketa-galderek tradizio ezberdinetako ikuspuntuak harremanetan jartzen baitzituzten. Izan ere, «itzulpengintzaren teoriak bere gain hartzen dituen auziek bete-betean heltzen diote komunikazio-forma poliedrikoen azterketari, eta horrek diziplinen mugetatik haratago joatea eskatzen digu» (Wolf & Fukari, 2007, 3. or., nire itzulpena).¹

Itzulpengintzaren soziologiak, adibidez, halaxe egiten du. Helburua da pertsonak eta haien ekintza behagarriak aztertzea (Chesterman, 2007, 173.-174. or.). Ikuspuntu horretatik, itzulpengintzak sozialki erregulatzen den jarduera baten izaera hartzen du, eta horrek azken urteetako ikerketak ugaritu ditu. Besteak beste, Pierre Bourdieu, Bruno Latour, Bernard Lahire, Anthony Giddens edota Niklas Luhmann soziologiako ordezkari nagusien kontzeptualizazioak eta metodologiak Itzulpengintzaren Teoriako aztergaietan aplikatzeko helburua dute (Wolf & Fukari, 2007). Ikerketa honen kasuan, soziologiaren barruan hautaturiko ikuspuntu teorikoa mikrosoziologiari dagokio, eguneroko interakzioak baitira behatu nahi diren ekintzak, eta ez zuzenean egitura makroak; konstruktibismoaren ikuspuntutik, esan bezala, interakzio horietan oinarrituta, egiturazko faktoreez hausnartu daiteke.

Mikrosoziologia –alegia, interakzioak aztertzea– aproposa izan daiteke itzulpengintza aztertzeko; izan ere, Itzulpengintzaren Teorian komunikazio-ekintza gisa definitu izan da, George Steinerren 1975eko After Babel: Aspects of Language and Translation lanaz geroztik (Katan, 2009, 74. or.). Azken hogeita hamar urteetan agertu diren zenbait ereduk baieztatzen dute edozein testu dela munduaren parte eta, funtsean, testu oro dagoela komunikazio deitzen dugun etengabeko fluxu dinamikoan txertatuta (Cruces Colado et al., 2003, 47. or.). Eta komunikazioa pertsonen artean gertatzen da, interakzio soziala da. Testua eta komunikazioa harremanetan jartzen diren unetik, hizkuntzaren ikuspegi sozialetik abiatzen diren orientazio teorikoak kontuan hartzen hasten gara. Hizkuntzalaritzaren barruan, soziolinguistika da horietako bat, baina badira traza antropologikoagoak dituztenak ere; komunikazioaren etnografia, esate baterako (Cruces Colado et al., 2003, 52. or.).

Pertsonak eta haien ekintzak aztertzeko, etnografiaren abiapuntu teorikoa egokia suertatu zen, zehazki Komunikazioaren Etnografia. 1972an, Hymesek edozein komunikazio-ekintzatan agertzen diren elementuak antolatu zituen, SPEAKING ingelesezko sigla osatzen duten ereduaren bidez: egoera, parte-hartzaileak, helburuak, ekintzen sekuentzia, tonalitatea, kanala, arauak eta generoa; alegia, situation, participants, ends, act sequences, key, instrumentalities, norms eta genre (Calsamiglia & Tusón, 1999, 4.-5. or.). Lehen biak izan ziren aztergai, hots, itzultzeko ekintza komunikatiboaren parte-hartzaileak eta haien inguruko egoera edo testuingurua, beharrezkoak baitira bi elementu horiek ikerketaren helburua erdiesteko: itzultzaileen eta beste eragile batzuen arteko harremanak deskribatzea eta ulertzea, bereziki bitartekaritza-lanei dagokienez.

Komunikazioaren etnografiako abiapuntu teoriko horretaz gain, Itzulpengintzaren Teoriako zenbait kontzeptu funtsezkoak izan ziren analisirako, bai aipatutako kulturarteko bitartekariaren ideia (Katan, 2009, 2019; Pym, 2018), bai testutik testuingurura begirada altxatzean ikus daitezkeen interakzioak azaltzeko ideiak. Alegia, Pymek itzulpenaz ematen duen definizioa (2018) eta komunikazio-rolak. Izan ere, egungoa bezalako gizarte batean, itzulpengintza profesionalak agerian uzten du mezuaren katea konplexuagoa dela igorle-hartzaile konbinazioa baino, eta itzulpena talde-lana izaten dela askotan.

Erving Goffman (1975) mikrosoziologoa aitzindari izan zen rol horiek azaltzen, bere interakzionismo sinbolikoaren bidez, eta Mossopek (2009) eta Katanek (2009, 2019) itzulpengintzaren testuinguruan aplikatu zituzten. Katanek, pertsona konkretuetatik haratago, gizataldeak ere kontuan hartzen ditu: kulturak eta gizartea (2019). Egilearen ustez, itzultzaileak ez du soilik konprobatu behar igorlea zer hartzailerekin ari den, baizik eta zer taldetasun edo mundu-ikuskerarekin ari den, maila sozial zein kulturalean ere komunikazioa bermatzeko (2019).

Halako kontzeptuak ohikoak izaten dira Itzulpengintzaren Teorian, egilea, hartzailea, jatorri-testua edota jatorri-kultura nahiz xede-testua edota xede-kultura izendapenak erabilita. Lan honetan erabilitako analisian, ordea, komunikazioaren ikuspuntutik izendatuta ageri dira, aipatutako hiru autoreen proposamenak uztartuta. Rolak garrantzitsuak direla esan daiteke; izan ere, pertsonen arteko harremanak baldintzatzen dituzte, eta pertsona berak rol ezberdina har dezake kasuan-kasuan.

Metodologia: elkarrizketak bederatzi itzultzaile profesionali

Abiapuntua etnografikoa izan arren, ez zen zuzeneko behaketarik egin, eta profesionalen esperientzietatik bildu dira datuak. Hala, azterketa kualitatibo xume bat osatu zen, 2020ko abenduan bederatzi itzultzaile profesionali egindako elkarrizketa erdiegituratuetan lortutako datuekin.

Aukeraketa-irizpide nagusiak adina, lurraldea eta sektorea izan ziren, ahal zen espektro handiena islatu ahal izateko, baina baita eskuragarritasuna ere, haiekin kontaktuan jarri beharra zegoelako. Halaber, hizkuntza ezberdinekin lan egin zezatela ere irizpide garrantzitsua izan zen, kulturarteko harremanak modu argiagoan azaleratuko zirelakoan. Elkarrizketatu gehienek gaztelaniatik, ingelesetik eta frantsesetik itzuli ohi dute euskarara edo alderantziz, eta haietako beste bik gaztelaniatik arabierara edo alderantziz. Hala ere, zenbait elkarrizketatuk edota euren ardurapeko itzultzaileek beste hizkuntza batzuekin ere lan egiten dute; besteak beste, italiera, alemana, errumaniera, errusiera, portugesa, urduera, farsiera, poloniera, etab.

Lanbideari dagokionez, gehienak itzultzaileak dira ogibidez, baina badira ohiko lanetik kanpo jarduten dutenak ere, dela kulturarteko bitartekaritzaren alorrean, dela literaturaren alorrean. Izan ere, ahalik eta testuinguru ezberdinenak ikertu nahi ziren, egitura soziokulturalak azaleratu zitezen. Itzuli ohi dituzten testuei buruz galdetuta, mota hauetakoak aipatu zituzten: administraziokoak, juridikoak, politikoak, hezkuntza- eta osasun-arlokoak, sozioekonomikoak, teknikoak, kulturalak, ikus-entzunezkoak, literarioak, kazetaritzakoak eta pertsonalak (Whatsapp mezuak epaiketa-froga gisa, adibidez).

Datuen analisirako, itzultzaileekiko elkarrizketak transkribatu eta diskurtsoaren analisia egitea hautatu zen metodo gisa. Ondorengo ataletan, elkarrizketa haietan bildutako datuen analisia ageri da, laburtuta. Lehenik, komunikazio-rolak aplikatu eta parte-hartzaileak aurkeztuko dira. Bigarrenik, enkargu-egileekiko harremanetan identifikaturiko hiru jarrera-motak azalduko dira, eta, azkenik, hartzaileekiko harremanetan identifikaturiko interakzio motak eta bitartekaritza-estrategiak.

Nork abiarazten du itzulpena eta norentzat?

Azpiko taulan, elkarrizketatuek aipaturiko pertsonak zenbait rol komunikatiboren arabera sailkaturik ageri dira.

Taulan ageri diren parte-hartzaile mota horiek guztiak itzulpenen komunikazio-fenomenoaren osagai dira, eta SPEAKING ereduaren P letra osatzen dute (participants), batik bat eremu profesionalez ari garelarik. Beste batzuk ere egon daitezke, kasuistikaren arabera. Elkarrizketatuek aipatu zituzten pertsona eta talde jakinak rol orokorrago horien barruan sailka daitezke, analisian egin zen bezala.

Motorrarekiko harremana: itzultzaileak enkargu-egileekin harremanetan

Enkargu-egileak normalean bezeroak izaten dira, baina izan daitezke entitate bereko beste sail bateko lankideak ere. Horien artean sei mota identifikatu ziren: partikularrak (etorkinak, nazioarteko ikasleak, atzerrira bizitzera doazenak, mediku bat eta inbertitzaile bat), itzulpen-agentziak, ETEak (zinema-estudioa, argitaletxea), enpresa handiak (banka-aseguru arloko enpresak, osasun-arloko enpresak), erakunde publikoak (EUDEL, udalak, aldundiak, Eusko Jaurlaritzaren sailak, Eusko Legebiltzarra, Euskal Hirigune Elkargoa, museoak) eta irabazi asmorik gabeko entitate soziokulturalak (kultur elkarteak, etorkinen elkarteak, zinema-jaialdiak eta arteguneak).

Bigarren taulako lehen bi ilaretan, igorlea eta espezialistak ikus daitezke. Bien arteko ezberdintasuna da mezuaren ardura nork hartzen duen: igorlearena da esaten denaren ardura, baina espezialista bat behar du, mezu hori adierazteko moduez erabakiak har ditzan beraren ordez (Goffman, 1975). Taulan, espezialista moduan daude itzultzaileak kokatuta, baina, enkargu-egileekin interakzioan erabiltzen duten diskurtsoaren eta beren lanari dagozkion egiturazko faktoreen arabera, praktikan rol espezialista horretatik urrunago edo hurbilago kokatuko dira. Jarraian, diskurtsoek eta egiturazko faktoreek itzultzaileen komunikazio-rolean duten eragina azalduko da.

Hiru diskurtso: kode-aldatzailea, negoziatzailea, igorlekide aitortua

Elkarrizketatutako itzultzaileak enkargu-egileekin dituzten harremanak azaltzen ari zirelarik, hiru diskurtso mota agertu ziren, kode-aldatzailea, negoziatzailea eta igorlekide aitortua izenda genitzakeenak. Hiru jarrera, itzultzaileak mezuarekiko hartzen duen rolaren arabera.

Lehenengo jarreran, itzultzaileak dio bera tresna bat baizik ez dela; hitz guztiak aldez aurretik daudela hautatuta, eta, beraz, beraren lana hitz horiek transformatzea dela. Diskurtso mota horri kode-aldatzailea deitu geniezaioke, eta bat dator Lawrence Venutik aipatu izan duen itzultzailearen figuraren ikusezintasunaren diskurtsoarekin (1992). Honela dio:

Es una operación mecánica casi. Y… sobre todo cuando es un documento de informe médico… No tienes que pensar nada. Tienes que poner lo que hay. […] No estoy haciendo, ni soy juez, ni soy abogado, ni soy este ni soy otro. Yo solamente esto: un instrumento que se utiliza para colaborar con. […] Cuando te lo trae una entidad, una institución […], que trabaja con usuarios, sus propios usuarios… es su propia relación. Ya está escogido todo. Están escogidas las palabras, el texto, la manera, la imagen y todo esto. Lo que necesito hacer yo, el trabajo, y se cobra por ello, es simplemente transformar estas palabras en el idioma que lo pueda entender otro.

Diskurtso hori gailentzen den kasuetan, itzultzailea igorlekidetzatik urrutien kokatzen da, mezuaren ardura hartzetik urrutiago baitago. Mezuaren ardura hartzetik hurbilen, berriz, igorlekide aitortua litzateke itzultzailea. Elkarrizketatu batek enkargu-egile bakar batekin izandako esperientzia anekdotiko batean agertu zen. Kasu hartan, amaitutako testu bat itzuli beharrean, itzulpenaren ostean aldaketak egin ziren jatorri-testuan, eta amaieran bi testu elebakar sortu ziren; hala, bi prozesuek elkar elikatu zuten. Normalean, hori ez da itzultzailearen eskumenen barruan kokatzen, enkargu-egilearenean baizik.

Bien artean koka genezake elkarrizketetan agertu zen diskurtsorik ohikoena, beharra ikusten zuten kasuetan: negoziatzailea. Jarrera honetan, kode-aldatzailean ez bezala, itzultzaileak komunikazio-egoeran agente moduan daudela aitortzen da. Diskurtso horrek bat egiten du Pymek (2018) azaldutakoarekin: itzultzaileek testuaren gaineko erabakiak hartzeko duten autoritatean bilakaera historiko bat egon da, eta, zenbat eta profesionalizazio-maila handiagoa eta, beraz, zenbat eta ikusgarriagoa euren aditu-ekarpena, orduan eta autoritate handiagoa izango dute:

To the extent that translators have slowly transformed their anonymity into a professional identity, they have been able partly to develop professional ethics. But can it simply be assumed that all individual translators have become equally professional? Have they all gained sufficient authority to develop their own ethics? (Pym, 2018, 159. or. [lehen ed. 1992]).

Izan ere, Pymek dioenez, itzulpenak berak oinarrian printzipio asimetrikoak ditu: «Authors and translators are by definition not equal; text flows between senders and receivers are rarely balanced or reciprocal; the right to information is not automatically a universal blessing» (2018, 173. or.). Hala, elkarrizketatu gehienek, enkargu-egileekiko harremanetan, enkarguaren baldintzak negoziatu behar izan dituzte inoiz. Arkitekto batek eraikin baten diseinu egokiena zein den erabakitzen duen bezalaxe, itzultzaileek ere testuari dagozkionak hautatzen eta egokitzen dituzte, testuok zentzu komunikatibo batean arrakastatsuak izan daitezen. Halako erabakiak hartu ahal izateko, ordea, badaude aldez aurretiko baldintza batzuk, hala nola horretarako eskumena edo denbora eta baliabide nahikoak izatea, elkarrizketatuek ziotenez.

Alegia, diskurtso negoziatzailea agertu zuten itzultzaileek, ahal izan duten heinean enkargu-egilearekin testuaren kalitatea bermatzeko baliabide materialak negoziatu izan dituzte, eta, gainerakoan, adierazi didate beharrezkoak zirela: denbora edota ordainsaria nahikoak izatea; enkargua ulertzeko eta egoki itzultzeko testuinguruari buruzko informazioaren beharra; baliabide teknikoak (esaterako, lan-hizkuntzako hiztegi espezializatuak); beste lankide batzuen laguntza, hala nola hizkuntza-adituak (zuzentzaileak…) edo beste alor batekoak (marketinekoak, zientzia-arloko adituak…) eta abar.

Halakoak eskatzeko orduan eman izan duten arrazoi nagusia testuaren kalitatea zaindu ahal izatea izan da: itzultzaileek gutxieneko kalitatea duen testu bat entregatu nahi dute, «lanbidearen deontologia-kode minimoa» betetzen duena eta «azken erabiltzaileek osoki ulertu ahalko dutena», baita azken erabiltzaileek «testua haiekin doala senti dezaten» ere, zenbait elkarrizketatuk adierazi bezala. Elkarrizketatu horiek testuak jendearentzat probetxugarriak izan daitezela nahi dute, uste baitute hori dela itzultzaile batengandik espero den jarrera etikoa.

Egiturazko faktoreak: egonkortasun ekonomikoa eta egitura administratibo-politikoak

Elkarrizketatuen kasuan, euren testuaren gaineko erabakiak hartzeko ahalmenari dagokionez, diskurtsoek ez ezik, egiturazko faktoreek ere ezberdintasunak eragiten dituzte. Alegia, Pymen (2018) ideien ikuspuntutik, guztien kasuan ez da profesionalizazio-, eta, beraz, autoritate-maila bera ikusten. Ezberdintasun horiek egiturazko faktoreekin lotuta daudela esan genezake, eta gutxienez bi detektatu ahal izan ziren.

Lehen faktorea elkarrizketatu bakoitzaren egonkortasun ekonomikoa dela esan daiteke. Oro har, sektore publikoko langileek egonkortasun-maila handia dute, eta horrek berekin dakar negoziazio arrakastatsuagoak lortzeko ahalmena. Adibide honetan, esate baterako, enkarguari ezetz esatea erabaki zuen itzultzaileak:

Gainera, nolabait esateko, gure duintasuna edo profesionaltasuna ere hor sartuta dago. Zu sartzen bazara aplikazio batean, sartzen bazara web orri batean eta euskarazko bertsioari ez baldin badago nondik heldu, eta zu izan bazara itzultzailea, horrek uzten zaitu, hau nik egin dut eta… Baina nik egin nuenean ez nekien. Ezin nuen ikusi, ez neukan informazio nahikorik itzulpena egiteko. Orduan orain informazio hori eskatu egiten dugu. Ez badigute bidaltzen, ez ditugu itzultzen.

Enpresa-langileek eta itzultzaile autonomo gehienek, berriz, ez dute arrakastarik izan edo ez dira negoziatzen saiatu, itzulitako testuaren kalitatean hutsuneren bat detektatu arren; edo gainkarga bat eduki dute euren lanaldiaren iraupenean eta osasun mentalean; edo ordainsaririk gabeko lanak entregatu dituzte (adibidez, publizitate-sorkuntza, kobratu gabe), adierazi zidatenez.

Eta batez ere badakigu hala egin dela epeen estualdiagatik, ezta? Eta estualdi horrek berez dakarren kalitate… itzulpenaren kalitate eskasagatik edo arazoagatik, ezta? […] Aipatu dut lana, gizarte mota, zera, ekonomia mota. Ze, ekonomia motak horretara bideratzen gaitu. Ze, azken finean horretatik bizi bagara… ba horrela eskatzen digute. Gero ere, hizkuntza gutxiagotua izatea. […] Eta orduan baterako balio duena, besterako ere, horrela bere horretan, besterik gabe itzulpena eginda, balio izatea. Baina euskararen kasuan sarritan ez da hori gertatzen. Eta orduan berez ez dago ezarrita, enpresak berak, hornitzaileak, publizitate agentzia hornitzaileak hori egin behar izatea. Printzipioz zuk itzuli egiten duzu baina askotan gertatu dena izan da asmatu behar izan dugula leloa, publizitate kanpainaren muina eta muinarekin batera, lelo nagusia, edo hainbat lelo nagusi, asmatu behar izan ditugu. Beste modu batean, edo zerrenda bat ipini eta aukeran ipini, eta hor badago lan oso bat. Eta ordainduta ez dagoena. Aitortuta ez dago, eta ezta ordainduta ere.

Alabaina, Iparraldeko itzultzaileak, nahiz eta autonomoa izan, egonkortasun ekonomiko handia zuen, eta enkarguak errefusatzeko moduan zegoen. Hori azaltzeko arrazoietako bat merkatua izan daiteke, berak azaldu zidanez: Iparraldeko hizkeretara itzultzeko gai den itzultzaile gutxiago dago, eta, beraz, badirudi negoziatzeko tarte handiagoa duela, eta enkarguak errefusa ditzake:

Orduan, agentziarik ez. Eskaerak ukan ditut, agentzia batzuk. Hegoaldetik, egia erran. Eta ez ditut… ez zaizkit interesatzen. Hainbat arrazoirengatik. Aski gordinki esanen dizut: oso gaizki ordaintzen dute. Hara, bat. Bigarrenik, hara, Hegoaldekoak izan dira gehien-gehienak, eta eskatzen zidaten, euskaratik frantsesera egitea. […] Nik kontsideratzen dut ene euskarazko ekoizpena ez dela, ez zaiola egoki Hegoaldeko […] hara, ez dela Hegoaldeko euskara. Nahiz eta batua egiten dudan, da batua… Iparraldeko erara, edo moldea, ez? […] Eta bestalde, nahiko bezero ditut, hemen, Iparraldean, hala ere orain ez daukat arazorik lana topatzeko. […] Baina nire aterabidea da eta suerte hori badut, pixka bat atipikoa naiz. […] gu gutxi gira, […] eta beraz, hara, bezeroak baditut, eta orduan holako testuak ahal badut errefusatzen ditut.

Bigarren egiturazko faktorea egitura administratiboa eta politikoa izan da, hizkuntzei estatus ezberdina esleitu eta hizkuntza-politika ezberdinak ezartzea baitakar, eta horrek zilegitasun, baliabide eta babes-maila ezberdinak ematen dizkio hizkuntza bakoitzera egindako itzulpenari. Izan ere, zuzenean sektore publikoaren bidez –eta zeharka sektore pribatuan ere bai–, egoera soziolinguistiko orokorrak hizkuntza praktiketan eta prestigioan eragiten du. Horren harira, elkarrizketatu batek zera zioen:

Ez, nik uste dut orokorra dela. Eta badela… arrazoia da hizkuntzen bilakaera soziolinguistikoa eta egoera soziopolitikoa. Euskararen estatusa oso eskasa zen orain dela mende erdia. Euskara debekatuta zegoen. Orduan, bat-batean nagusitzat jotzen zen hizkuntzaren parean ipintzea maila guztietan ezinezkoa da. Ezinezkoa da ez badago ekimen orokorrik eta ez badago ekimen orokor horrekin bat egiten duen multzo soziolinguistiko ahaldundu bat. Ezta? Eta hori da falta izan dena, eta orduan aldaketa hori apurka-apurka, oso astiro dator.

Alde horretatik, itzultzea erabakitzeak berak ere zerikusi zuzena du egiturazko faktore ekonomiko eta politiko-administratiboekin, eta eragin handia izan dezake hiztunek mezuarekiko duten harremanean. Kultur bitartekaritzara dedikatzen den itzultzaileak argi esan zuen:

[L]es sorprendes. Yo creo que en primer lugar visibilizas que esta persona… ¿no? Cada persona es orgullosa de su propia lengua, imagínate los vascos con el euskera, lo mismo las personas que vienen. Hay un wolof, hay un punjabi, hay un urdu, hay un árabe dialectal, un árabe coránico, hay muchas ¿no? […]. Muchas veces nos vienen demandas sobre la poca participación de las personas inmigradas, por ejemplo, en ámbitos culturales, aunque son gratuitos. En ámbitos deportivos. Solamente a veces ponemos un cartel, es una experiencia, lo hemos hecho, en el polideportivo de Portugalete, que no iba ningún inmigrante, hemos puesto diferentes lenguas, ongi etorri, imagínate. Se han animado, vienen a ver el cartel, me siento identificado, me acerco, es lo mío. Cuentan conmigo. ¿Me explico? Ese tipo de cosas.

Esan daiteke egiturazko faktore horiek komunikazio-prozesuaren parte-hartzaileen artean botere-harremanak eragiten dituztela, testu bat itzuli behar dela erabakitzen den unetik amaierako bertsioa azken erabiltzailearenganaino iristen den arte. Egiturazko faktoreen eragina azaltzeko, Ingrid Pillerren hizkuntza-justiziaren eta hizkuntza-pribilegioaren ideiak oso baliagarri suerta daitezke (2016). Pillerrek dioenez, hizkuntza bakoitzari eskaintzen zaizkion baliabide materialek hiztunen arteko botere-harremanak islatzen dituzte. Pillerrek hizkuntzen estratifikazio soziala dagoela dio, hau da, hizkuntza bakoitzari balio ezberdina ematen zaiola, eta horrek taldeen arteko desorekak sortzen dituela (2016, 14. or.). Alde horretatik, itzultzaileek baliabide materialak negoziatu behar izaten ditu testuaren kalitatea bermatzeko, eta horrek enkargu-egileen eta itzulpenen hartzaileen arteko botere-harremanak islatuko lituzke, beraz.

Ideia hori islatzeko, esanguratsutzat har litezke honako hauek: batetik, euskaraz Mihiluze telesaioak urteetan itzulpen makurrak umorez hartzeari dedikatu zion atala («Zazpikiak»), eta bestetik, elkarrizketatu batek oposizioen itzulpenei buruz zioena. Izan ere, testuak gaztelaniaz prestatzen dituzte adituek, eta ondoren itzulpen-zerbitzura bidaltzen dira, han itzulpengintzan adituak bai baina edukian aditu ez direnek itzul ditzaten. Hartzaileen eskubideak erabat bermatuta ez izatearen ardurak eta beldurrak, ordea, dinamikaren prozedura hobetzeko bere esku zegoena egitera bultzatu zuen elkarrizketatu bat:

Eta hor bai, hartzailearengan pentsatzen, esaten duzu: prozedura hau ezin da horrela izan, ze ni ari naiz hartzailea izango den horri kalte egiten! Orduan… hor ere ba gauzak aldatu dira, ez? Azterketa bat itzultzeko esaten dizutenean, eduki behar duzu aukera azterketa egin duenarekin hitz egiteko, zalantza guztiak argitzeko, eta abar. Azkenean, azterketa euskaraz egingo duenari kalterik ez egiteko.

Izan ere, hizkuntza hegemonikoetan itzulitako testuak dioena komunikatzea, normalean, igorleari interesatzen zaio. Hizkuntza gutxituetan, ordea, komunikazioaren interesa ez da beti igorlearena, baizik eta, maiz, azken erabiltzaileena: jatorrizko testua ulertzen badute ere (hizkuntza hegemonikoan dagoelako), informazioa euren hizkuntzan jaso nahi dute. Horrek esan nahi du hiztunen arteko botere-harremanak egiturazko bi faktore horien islatzat har ditzakegula, eta garrantzia dutela itzultzaileen negoziazio-estrategiak ulertzeko orduan. Halaxe adierazi zuten euskarara itzultzen duten elkarrizketatuek, baina baita kultur bitartekari lanetan aritzen denak ere, normalean etorkinei zuzendutako testuak itzultzen ditu eta:

Yo prefiero tener más tiempo para dar algo más adecuado. Cuidamos muchísimo esos aspectos. Muchas veces no nos entienden. […] O te dicen: no, no, eso es para pasado mañana. No. ¿Cuánto os ha costado para hacer ese trabajo? Un año y pico. ¿Y la traducción en 24 horas? No es así. Es una realidad. No, la traducción necesita 12 días mínimo. ¿Cómo? Sí. ¿Y me puedes explicar por qué? Sí. Lo cojo yo, lo adecúo yo, te lo puedo devolver si no entiendo algo, en qué sentido va eso, en qué sentido van muchas cosas. […] Para que la gente lo aproveche y lo entienda.

Esan daiteke, beraz, enkargu-egilearen eta azken erabiltzaileen arteko testuaren lekualdatze-prozesuan itzultzaileek esku hartzen dutela baliabide material horiek eskatuz, askotan itzulpenen azken erabiltzaile diren talde soziokulturalen oinarrizko eskubideen mesedetan.

Baiezta genezake, hortaz, hizkuntzek babes instituzional txikia dutenean edota zuzenean halakorik ez dutenean eta euren egoera ekonomikoak aukera ematen dienean, itzultzaileek komunikazioaren eta hartzaileen eskubideen ardura handiagoa hartzen dutela, haiek direlako hein batean itzulpenen komunikagarritasunaren eta kalitatearen zaindari, zuzentzaileekin batera, eta ez igorleak edota enkargu-egileak. Ez badute baliabide gehiagorik eskatzen etika profesionalaren babespean, gerta deiteke testuaren kalitatea ez iristea gutxieneko batzuetara. Alde horretatik, euren esku-hartzeak itzulpenen azken erabiltzaileen informazio- eta hizkuntza-eskubideak bermatzea ekar lezake berekin.

Hartzaileekiko harremana: itzultzaileak irakurleekin harremanetan

Elkarrizketatutako itzultzaileek hurbiltasun-maila ezberdinak izan dituzte hartzaileekin, eta, beraz, interakzioak zuzenagoak edo zeharkakoagoak izan dira, egoeraren arabera. Batzuetan, zuzeneko harremana izan dute, eta zehazki ezagutu dituzte euren itzulpenaren hartzaileak; beste batzuetan ez dute zuzeneko harremanik izan, baina jakin dute nork irakurriko zuen itzulpena, eta, azkeneko kasuetan, ez dute izan zuzeneko harremanik eta ez dute jakin nork irakurriko zuen. Azken kasu horietan, ezagutza-hutsunea gorabehera, jakin ez dutena ondorioztatu egin dute, bi informazio-iturri erabilita. Batetik, testua bera; bestetik, pilatutako euren ezagutza propioak (Bourdieuren terminologian, habitusa).

Hona elkarrizketatuek aipaturiko hartzaile konkretuak, rolak aplikatuta:

Edozein kasutan, baiezta genezake gertatzen dela itzultzailearen eta hartzaileen arteko interakzioa, zuzenean edo zeharka. Izan ere, itzultzaileek, edozein idazlek bezala, harreman bat eraikitzen dute beren testuaren irakurletzat dituzten taldeekin: «Even if we have no idea who the reader might be, we create one» (Katan, 2019, 7. or.). Halakoetan, aldez aurreko ezagutzek ez ezik talde soziokulturalen gaineko aurreiritziek ere eragina izan dezaketela ikusi genuen; adibidez, pentsatzea hitz bat ez dutela ulertuko.

Irakurleekiko harremana badagoela abiapuntutzat harturik, ikerketaren xedea izan da itzultzaileek kode-aldatzaile roletik haratago beste ezertan esku hartzen ote duten jakitea, Mossopen ideiak kontrastatzeko (2009). Hark dioenez, itzultzaileek erabiltzen dituzten hitzak hautatzen dituzte, eta horrek berekin dakar ezberdin itzultzen dutela irakurlearen arabera. Ez hori bakarrik, Mossopek dioenez, komunikazio-egoeraren parte-hartzaileen komunikazio-interesen artean lehentasun-mailak ere ezarri ahal dituzte itzultzaileek.

The translator may know that his or her work will be read by some combination of the following: a reviser, a proofreader, a subject-matter expert, the commissioner, the source-text writer, and the final users. But it may not be worth the effort, or even possible, to word the text in such a way as to please all these receptors. The translator may for example be aware that the source-text author is fussy about having his every nuance captured, but that may not be compatible with the commissioner’s desire for speed, and the translator may decide that since the final users are reading the translation for information only, small nuances are irrelevant. Too bad for the source-text author. (Mossop, 2009).

Ikuspuntu horren arabera, esan genezake itzultzaileak ez duela aldez aurretik ezarritako harreman bat erreproduzitzen, interakzio berri bat eraikitzen baizik, parte-hartzaile berriak agertzen baitira, eta interes edo behar komunikatiboen arabera erabakiak hartzen ditu testua formulatzeko orduan, batik bat interesek talka egiten dutenean; hain zuzen, Mossopek aipuan dioen bezala (2009).

Zenbait itzultzailek, beraz, enkargu-egileei baliabideak eskatzen dizkiete testuaren kalitatea bermatzeko. Datozen atalotan, testuaren kalitatea kontuan hartze horretan besteak beste zer alderdi egon daitezkeen planteatzeko saiakera bat egin da, elkarrizketatuen adierazpenak bildu ostean.

Informazioa nola aurkeztu, edo diskurtsoaren maila guztien kudeaketa

Itzultzaileek hartzailearen arabera erabaki dezakete informazioa nola aurkeztuko duten, hitz batzuk hautatuta hartzaile batzuek elkarrizketaren parte direla sentituko baitute, eta beste batzuk hautatuta, berriz, ez. Era berean, enkargu-egileari komunikazio-estrategia aldatzea proposa diezaioke, jatorrizko testutik itzulpenera. Izan ere, testua azken erabiltzaileen komunikazio-beharretara egokitzeko aukera ematen du hizkuntza bakoitzak daukan –edo etorkizunean izan dezakeen– hizkera-aniztasunak.

Azken erabiltzaileak zentzu batean baino gehiagotan izan daitezke askotarikoak edo elkarren ezberdinak, bai kulturalki, bai sozialki. Izan ere, posible da pertsona edo gizatalde batentzat une eta leku jakin batean zentzua duenak beste batentzat inolako zentzurik ez izatea. Testuinguruaren araberako errealitateak nola izendatu, hau da, nola aurkeztu kudeatu behar izaten dute itzultzaileek itzulpenetan.

David Katan Itzulpen Ikasketetako kultur biraketaren osteko autoreen artean koka daiteke, errealitateen zentzua eraikitzeko, hautemateko eta itzultzeko orduan kulturak duen funtsezko rola aldarrikatu izan duelako bere ibilbidean zehar. Haren ereduan, mailaz maila banatuta daude horrelako errealitateak, kontuan izanda jendearentzat zenbateraino diren agerikoak eta zenbateraino jartzen dituzten zalantzan, eta, horregatik, ereduak iceberg itxura du (2009). Hala, hiru maila bereizten ditu, agerikoenetik lausoenera, egiturazko harreman jakinak ezartzen dituen espazio sozial batean kokatuta. Kultura kontzeptualizatzeko modu hori erabilgarria da autorearen ustez, itzultzaileari transferentzia linguistiko hutsetik zenbat eta noiz urrundu behar den hausnartzeko eta sistematizatzeko balio baitio.

Ageriko errealitate soziokulturalak: jokabidea eta ingurunea

Testuan aipatzen diren errealitateen artean, batzuk errazago identifikatzen dira kultura edo talde sozial jakinekin, eta Itzulpengintzaren Teorian halakoek kulturema izendapena jaso ohi dute. Hona zer ageriko errealitate soziokultural aipatu zidaten elkarrizketatuek, zer ordain hautatu zuten kasu bakoitzean, eta erabakiaren azalpena.

Katanek kulturema mota interesgarri baten berri ematen du, eta elkarrizketatuek askotan aipatu zidaten: izendapen ikamikatsuak (terms in dispute) (2019, 8. or.). Hirugarren adibideari erreparatuz gero, ikus daiteke elkarrizketatuek lurraldetasunaren izendapenak kudeatu behar izan zituztela, hizkuntza edozein izanda ere. Izendapenak hautatu behar dituzte, bat baino gehiago dagoelako, eta hartzaile ezberdinentzat esanahi ezberdinak dituztelako; alegia, aniztasuna.

Erdi-ageriko errealitate soziokulturalak: egokitzat hartzen diren hizkerak

Maila honetan, itzultzaileek ez dituzte hitz edo esapide jakinak hautatu behar, komunikazio-estrategia osoak baizik, erabileraren erabileraz hedatu eta finkatu egiten baitira, eta, hortaz, ezberdinak izan daitezke kultura batetik edo gizatalde batetik bestera.

Hemen, erregistroa eta halakoak kokatzen dira. Askotan, hiztun estandarrak izaten ditugu buruan, testuinguru bakoitzean egokia den hizkera ikasiko zutenak eskolan edo unibertsitatean. Errealitatean, ordea, pertsona zein komunitate bakoitzak hizkuntza-aldaerak bereganatzeko aukerak izan ditu. Hizkuntza gutxituei buruz ari garelarik, berebiziko garrantzia du horrek, batzuetan ez baita existitzen hizkera estandarrik eta hizkera espezializaturik, eta beste batzuetan tradizio laburrekoak direlako; une honetan ari dira eraikitzen, ez daude erabat finkatuta. Hona hemen elkarrizketatuek kudeatu behar izan dituzten estrategiak:

Lehen adibidean ikus daitekeenez, esaterako, Iparraldeko euskal irakurleak askotan adinekoak izaten dira, eta ez dira denak alfabetatuak; beraz, ez daude guztiz eroso idatzizko euskara batua jasotzean edota erabiltzean –molde horrek hamarkada gutxi batzuk baizik ez baititu–, testua frantsesez irakurtzea hautatzeraino. Hala, itzultzaile horrek ahalegin handia egin zuen bere testuak frantsesezkoak bezain estandarrak ez izateko eta euskara baturako normatibizatzen ari diren Hegoaldeko moldeak alboratzeko, Iparraldeko moldeetatik gertuago dagoen hizkera estandar bat erabiliz. Hala egin zuen bazekienean testu horiek herri barruan geratuko zirela eta uste zuenean irakurleak adinekoak izango zirela, hiztun horiek testua irakurri ahal izan zezaten.

Ezkutuko errealitate soziokulturalak: ideologia, sinesmenak, afektibitatea, identitatea

Maila honetan, testuan aipaturiko errealitateak ez dira hain agerikoak, sotilagoak eta kolektiboagoak baizik, eta halakoak maiz ideologiarekin lotu ohi ditugu. Katanek (2009) hemen kokatzen ditu, besteak beste, balioak, sinesmenak, efektu subjektiboak, emozioak, konnotazioak eta identitatea bera. Hauek dira elkarrizketatuekin eztabaidaturiko gaiak:

Azkenengo bietan ikus daitekeenez, itzultzaileek askotan gizataldeak izendatzeko diskurtsoak kudeatu behar izaten dituzte, eta hizkuntza guztiek ez dute ibilbide bera izan. Onargarritasun sozialaren maila kudeatu behar izaten dute, eta, gainera, terminoen sozializazio-bideak bereziki izan daitezke erronka bat hizkuntza gutxituen kasuan:

[…] Arriskua… arriskua da euskarazko terminoak sozializatu behar direla. […] Badago klik bat, inflexio-puntu bat, gizarte langileen bulegotik hara, kalera ateratzen denean. […] Berba berria dagoenean, ez bada bestelako bitartekorik ipintzen, harrikada baten modukoa izan daiteke. […] Zuk, lasai asko esan ahal duzu diversitat funcional eta ulertuko da berdin-berdin eta jarraituko dute aurrera. Baina euskaraz bat-batean aniztasun, eta aniztasun, zer, zelan esaten da aniztasun. Aniztasun gauza berria da e… mendebaldeko euskalkietan! […]. Berba horiek, gainera, errepikatzen dira: oso inportanteak dira jendeari bidea markatzeko.

Arraza-kategoriari dagokionez ere, elkarrizketatuek giza duintasuna eta lan-hizkuntzetako hitzen onargarritasun soziala kudeatu behar izan dituzte. Filipinetako ingelesezko jaiotza-agirietako brown hitza itzultzeko, zinpeko itzultzaileak barne-zalantza handiak izan ohi ditu:

Te voy a contar una cosa que pasa con los certificados de nacimiento. Algunos de Filipinas. En un apartadito te pone raza. Y te pone, brown. ¿Qué raza es la brown? ¿Tú me puedes explicar? ¿Qué raza es esa? Claro, yo, ya… ¿qué pongo? ¿Moreno? ¿De color? […] Pues pongo… de color. […] Bueno, aparte… yo hace no mucho leí que lo de la raza es un invento. Que no… eso de caucásico, no sé qué no sé cuánto, que no…

Adibidean ikusten den legez, komunikazio-ekintzaren hartzaileez gain, eskura dituzten diskurtsoak ere kontuan hartzen dituzte itzultzaileek. Ikerketako beste adibide batzuetan, halaber, itzultzaileek aipatu zuten hizkuntza-erabilerarako erreferente diren figurak ere garrantzitsuak direla. Esate baterako, talde horiek euren webguneetan nola izendatzen duten euren burua, edota Europar Batasuneko gidek eta Berria egunkariak zer gomendatzen duten.

Eztabaida gaiak: esanahi soziokulturalen gaineko kontzientzia garrantzitsua ote?

Ikerketa gehiago beharko liratekeen arren halako zerbait baieztatzeko, pentsa genezake ezkutuko maila hori garrantzitsua izan litekeela balioen eta mundu-ikuskeren zaintzari dagokienez, ez baita konnotaziorik gabeko hitzik, Katanek dioenez (2009, 84. orr), eta horrek esan nahi lezake hitzek errepikatuaren errepikatuaz esanahi sozialak gordetzen dituztela. Bi adibide eztabaidatu ziren elkarrizketatuekin, besteak beste.

Emprendedor eta ekintzaile hitzei dagokienez, esan daiteke bakoitzarekin egiten ditugun asoziazioak ezberdinak direla, erabileragatik eta etimologiagatik, RAEren eta Euskaltzaindiaren Hiztegiko sarrerak ikusita. Gaztelaniaz, normalean, konnotazioek ideologia liberalarekin dute zerikusia. Euskaraz, une honetan, aktibismoaren inguruko esanahiari beste bat gehitzen ari zaiola dirudi, gaztelaniazkoaren antzekoagoa, elkarrizketatu batek zioenez: «Klaro, gertatzen dena da poliki-poliki joaten garela ohitzen, ez? […] Egia da poliki-poliki ari dela beste kontzeptu horrekin parekatzen, ez?».

Plantea ote liteke itzulpen-fluxuak, hau da, itzultzen diren mezuen norabideak eta kopurua garrantzitsuak izatea? Izan ere, itzulpen errepikatuaren bidez, balioak, kontzeptu semantikoak bezala, hizkuntza batetik bestera igarotzen dira. Ideologia edota esanahi berriek hizkuntza bera aberastu egiten dute, jakina, baina norabidearen maiztasunak ez ote du garrantzirik? Alegia, ekintzaile hitzaren esanahia goitik behera aldatzen ari ote dira itzultzaileak, instituzioetako eta enpresetako emprendedor hainbeste aldiz ekintzaile gisa itzultzeagatik, eta ez bi esanahiak bereizita, elkarrizketatu batek esaten zidan bezala? «Zentzu horretan, batzuetan ere eskatzen du euskaraz erabiltzen dugunean, enpresa-arloko ekintzailea, ezta?».

Bigarren adibide bat ere eztabaidatu genuen: lagun hitza. Euskaraz, pertsona hitza dugu norbanakoaz aritzeko, baina badugu lagun hitza ere, batez ere zenbatzen ari garenean; adibidez, zenbat lagun etorri ziren? esatean. Lagun hitza honela definitzen du Euskaltzaindiaren Hiztegiak: «Norbaitentzat, berarekin jolasean, lanean edo kidekoetan aritzen den pertsona. Ik. kide», eta bai izenondo gisa, bai izen gisa erabil daitekeela adierazten du, «multzo bateko kide bezala».

Euskarara itzultzen duten elkarrizketatuekin aztertu zen ea noiz erabiltzen ote zuten etimologikoki hurbil dagoen ordaina, kasu honetan pertsona, eta noiz normalean beste adiera batean erabiltzen dena, lagun. Alegia, jakin nahi genuen ea itzulpenerako kontuan izaten ote duten lagun hitza pertsona adierazteko. Elkarrizketatu batek esan zidan:

Bai, edukitzen ditut zalantzak […], batzuetan pentsatzen dut: lau lagun idazten badut, badakit irakurle batzuek gaizki ulertuko dutela, eta, gainera, seguru nago gaizki ulertuko dutela. Eta beste aldetik pentsatzen dut: baina ez badut idazten galtzen joango da egitura hori, ez? […] Eta pena ematen dit. Hori galtzea… […]. Konflikto handia da. Baina nik normalean lagun idazten dut. Eta gero holakotan, nik uste dut gero zuzentzaileek batzuetan egiten dutela segun, haiek ere konflikto berarekin egiten dute topo, eta nik uste dut irakurlearen arabera bat edo beste jartzen dutela.

Pertsona hitza luze aztertu izan da soziologian, eta erantzun soziologiko eta filosofikoen bila hitzaren etimologiara jo izan dute zenbait adituk; besteak beste, Goffmanek, zeinak unibertso teoriko oso bat eraiki baitzuen abiapuntu linguistiko hartatik; hau da, gizakiok rolak antzezten ematen dugula bizitza. Pertsona latineko persōna hitzetik dator, «aktore maskara», «antzerkiko pertsonaia», «pertsonalitatea», «pertsona», eta hura etruskoko φersu hitzetik, eta hura grezierako πρόσωπον prósōponetik, RAEren arabera. Datu horrek esan nahi lezake hitzen etimologiak, maiz, ez direla beti azaleko datu anekdotikoak.

Itzulpenetan sistematikoki pertsona erabiliz gero persona ikusi orduko, ez ote gara euskararen aldakortasuna pobretzen ari? Zer gertatuko litzateke soziologiaren ikuspuntutik lagun hitzaren adiera hori aztertuz gero? Katanen (2019) arabera, itzultzailea ezkutuko maila horretaz jabetzeak berebiziko garrantzia du, eta, beraz, gehiago ikertu beharreko kontua izan liteke.

Icebergetik kanpo: testua gizarte-egiturak erreproduzitzeko edo aldarazteko tresna gisa

Katanen (2009, 2019) ereduaren iceberga espazio sozialean dago kokatuta; alegia, gizartean. Elkarrizketatuen artean maila honetan aipaturiko adibide nagusia generoaren zaintza izan da, gizartean parekidetasuna sustatzeko tresna gisa.

Ondorioak: itzultzaileak, eragile sozialak?

Ikerketaren abiapuntua bi kontzeptu teoriko kontrastatzea zen. Batetik, Euskal Herriko testuinguruan itzultzaileak kultur bitartekariak ote diren, eta, hala bada, noren artekoak. Bestetik, ikuspegi konstruktibista batetik, ea eragile sozialtzat har daitezkeen, eta, hala bada, egiturazko zer faktorek eragiten dien, eta zer faktore eraikitzen dituzten haiek. Adibideen argitan, baiezta genezake itzultzaileak bitartekari izan daitezkeela, eta, aktiboki esku hartzea erabaki dezaketela gizataldeen komunikazioa bermatzeko, edo, behintzat, bururatzen zaizkiela esku hartzeko proposamenak, itzulitako testuak behar adinako kalitatea izan dezan, betiere aurreko ataletan deskribaturiko egiturazko botere-harremanek horretarako aukera emanez gero.

Esku-hartze edo bitartekaritza-lan horrek bi forma nagusi har ditzakeela esan genezake. Lehena, enkarguaren baldintzak negoziatzea, eta, bigarrena, informazioa aurkezteko modurik egokiena zein den erabakitzea, agenteak, ideologiak eta hizkuntza-erabileraren erreferenteak kontuan izanda. Bigarren horiek bitartekaritza diskurtsibo izenda genitzake. Izan ere, informazioa aurkezteko modurik egokiena hautatuta, testuak egunero idatziz, gizartearen errealitate sinbolikoa eraikitzeko prozesuan parte hartzen ari dira, agenteen artean bitartekari-lanak eginez.

Esan daiteke, halaber, itzultzaileak eragile sozialak direla; izan ere, ikerketak erakusten du rol garrantzitsua izan dezaketela itzultzen ari diren hizkuntzako hiztunen hizkuntza-eskubideak eta informaziorako eskubideak bermatzeko, bereziki hizkuntza gutxituetara itzultzen dutenean, eta bereziki babes instituzional txikia duten egoeretan; esate baterako, Iparraldean. Baita estandarra ederto ulertzen duen hiztun idealetik urruti dauden hartzaileentzat itzultzen dutenean ere; arabieraren bokalak nola idatzi erabakitzean, esate baterako, edo itzulpenen ordez ahozko moldeak proposatzen dituztenean (wolofera eta amazigera hizkuntzetan, adibidez). Hala, talde ezberdinen arteko komunikazio arrakastatsua bultzatzea eragin dezakete.

Azkenik, kalitate-irizpideak defendatzeak esan nahi lezake hiztunen arteko ezberdintasunak existitzea defendatzen ari direla. Inportantea da zer ordain hautatzen duten, itzultzeko modu bakoitza komunikazioaren ikuspegitik ezberdina baita hiztun bakoitzarentzat. Hortaz, informazioa aurkezteko modua zaintzen dutenean, kultura-, hizkuntza-, ideologia-, hiztun- eta talde-aniztasuna zaintzen ari direla pentsa daiteke.

Itzultzaileak ez daude bakarrik, ez, gizarte globalizatu honetan: talde-lanean ari dira, etengabeko komunikazio-fluxu dinamikoan parte hartzen duten hainbat eragilez inguratuta. Eta, gainera, ardura ederra dute. Mundu-mailan hizkuntzak eta mundu-ikuskerak galtzen ari diren garaiotan, ez da ardura makala, baina bai ederra.

Erreferentzia bibliografikoak

Aguilar Solano, M. (2020). «Triangulation and Trustworthiness—Advancing Research on Public Service Interpreting through Qualitative Case Study Methodologies». FitisPos International Journal, 7, 1, 31.-52. or.

Berger, P. L., & Luckmann, T. (1968). «Teorías de la identidad» in La construcción social de la realidad (214.-225. or.). Amorrortu.

Chesterman, A. (2007). «Bridge concepts in translation sociology» in M. Wolf & A. Fukari (arg.), Constructing a Sociology of Translation, Benjamins Translation Library (74. lib., 171.-183. or.). John Benjamins Publishing Company.

Corcuff, P. (2013). «Capítulo 3: Construcción de los grupos y categorización social» in Las nuevas sociologías. Principales corrientes y debates, 1980-2010. Editorial Siglo XXI.

Cruces Colado, S., Parada, A. & Díaz Fouces, O. (2003). «Sociología de la traducción: Esbozo conceptual», in Martín Muñoz, R. (arg.), I Congreso Internacional de la Asociación Ibérica de Estudios de Traducción e Interpretación (AIETI), Granadako Unibertsitatea, 1 lib., 45.-56. or. AIETI.

Goffman, E. (1975). Frame Analysis: An Essay on the Organization of Experience. Harvard University Press.

Katan, D. (2009). «Translation as Intercultural Communication» in The Routledge Companion to Translation Studies (74.-92. or.). Routledge.

Katan, D. (2019). «In Defence of the Cultural Other: Foreignisation or Mindful Essentialism?» in B. Lewandowska-Tomaszczyk (arg.), Contacts and Contrasts in Educational Contexts and Translation (119.-142. or.). Springer International Publishing.

Mossop, B. (2009). «Positioning Readers». Brian Mossop’s Translation Page.

Pym, A. (2018). Translation and text transfer: An essay on the principles of intercultural communication. Intercultural Studies Group.

Venuti, L. (Ed.). (1992). Rethinking Translation: Discourse, Subjectivity, Ideology. Routledge.

Wolf, M., & Fukari, A. (2007). Constructing a Sociology of Translation. John Benjamins Publishing Company.

1. «The multifaceted forms of communication which shape the issues undertaken within translation studies call for us to go beyond disciplinary boundaries».