Legeen izenez (Patxi Petrirena)

Legeak izendatzeko moduaz galdetu zuen Asier Larrinagak 2010eko otsailaren 5ean Itzul posta-zerrendan: «Ez dakit legeak zelan aipatu behar diren (zelan aipatzen diren) euskaraz. “Ley 60/2003, de 23 de diciembre, de Arbitraje”. Nik orain arte erabili dudan ereduaren arabera, honela esango nuke: “60/2003ko abenduaren 23ko Arbitraje legea”. Baina testuetan honelakoak aurkitu ditut: “Arbitrajeko abenduaren 23ko 60/2003 Legea”. “Abenduaren 23ko 60/2003 Legea, Arbitrajeari buruzkoa”. Jakin nahi nuke forma estandarizaturik badagoen, eta, egotekotan, zein den. Eskerrik asko».

Gotzon Egiak erantzun zion lehenik, Gipuzkoako Foru Aldunditik: «Etxe honetan, “2003ko abenduaren 23ko 60/03 Legea, Arbitrajeari buruzkoa”». Eta Martin Rezolak berriz: «Baina testu baten barruan honela, ezta? “Arbitrajeari buruzko abenduaren 23ko 60/2003 Legeak dioenez...”».

Horri, berriz, honela eman zion arrapostu Egiak: «Ez, ez, testu barruan ere beste horrenbeste: “...2003ko abenduaren 23ko 60/03 Legeak, Arbitrajeari buruzkoak, 3. artikuluan dioenaren arauz...”. Aurreko mezua lasterkan idatzi nuenez, azalpen gehigarririk eman gabe, bihoaz orain argudio labur batzuk, formula horren alde. Gazteleraz “Ley 60/2003, de 23 de diciembre, de Arbitraje” idazten da, urtea legearen kodean sartua delarik, hurbilegi eta errepikagarri geldituko bailitzateke “Ley 60/2003, de 23 de diciembre de 2003, de Arbitraje” formula. Alabaina, izatez lege hori 2003ko abenduaren 23koa da, zalantza gabe; ez da, inolaz ere, abenduaren 23ko 60/2003 legea. Euskaraz ari garelarik, aldiz, “Abenduaren 23ko 60/2003 Legea...” idatziz gero, irudi luke abenduaren 23an (berdin zein urtetakoa!) lege asko onartu zirela, eta horietako bat dela 60/2003 kodea duena; era honetan ulertuta, alegia: “[Abenduaren 23ko] [60/2003 Legea]”. Era berean, nahasgarri iruditzen zait “Arbitrajeari buruzko abenduaren 23ko 60/2003 Legea”, “arbitrajeari buruzko abendu” hori zentzumenaren aurka baitoa».

Aposizio etendun horri eragozpenak ikusi zizkion Rezolak: «Pantaila aurrean hauxe daukat (koska gehiago dituzten adibideak erraz bila litezke): “Tercero.- Comunicar la presente Orden al Registro de la Propiedad, a los efectos previstos en el artículo 26 de la Ley 7/1990, de 3 de julio, de Patrimonio Cultural Vasco”. Eta neuk egindako itzulpena: “Hirugarrena.- Agindu honen berri ematea Jabetza Erregistroan, Euskal Kultura Ondareari buruzko uztailaren 3ko 7/1990 Legearen 26. artikuluan ezarritakoa betetzeko”. Zuk diozunari jarraituz, honela geratuko litzateke?: “Hirugarrena.- Agindu honen berri ematea Jabetza Erregistroan, uztailaren 3ko 7/1990 Legean, Euskal Kultura Ondareari buruzkoan, 26. artikuluan, ezarritakoa betetzeko”(?)».

Mikel Azkaratek, aposizioen ildo horretan, bitasun bat aipatu zuen: «Lege izendapenean kasuistika zabalagoa izan arren, labur erantzuten diot zure galderari. Honela jokatuko nuke zuk aipatutako kasuan (gaur egun honelako sistema bat adostuta dugu Gipuzkoako Aldundian):
a) Testu baten barruan: “Arbitrajearen (2003ko) abenduaren 23ko 60/2003 Legea”.
b) Izenburu batean, aurkibide batean edo zerrenda batean: “60/2003 Legea, (2003ko) abenduaren 23koa, Arbitrajearena”.
Jakina, izendapen ofiziala erabili beharko litzateke, beti, lege testuak euskarazko bertsioa izango balu.

Ander Irizarrek, Nafarroako Parlamentutik, hauxe erantsi zion: «Mikel Azkarateren mezuari zerbait gehitzekotan, hau esango nuke:
- Berak parentesi artean jarri duen urte hori guk ez dugu erabiltzen.
- Guk, gehienetan, "-ri buruzko" egiten dugu legeen izenburuetan.
- Legeen izenak aurkibideetan eman behar ditugunean, Mikelek esan bezala jokatzen dugu funtsean (guri, hala ere, legeak hemen izapidetzen direnez, zenbakirik eta onespen-datarik gabe agertzen zaizkigu); aposizio horretan, ordea, legearen izenburua xehez eman ohi dugu.
Laburbilduz, guk honela jokatzen dugu:
a) Testu barruan: Arbitrajeari buruzko abenduaren 23ko 60/2003 Legea.
b) Aurkibide batean: (60/2003) Legea, (abenduaren 23koa), arbitrajeari buruzkoa. ["a" txikiz]
Zer pentsatua eman dit orain Gotzonen mezuak: “Era berean, nahasgarri iruditzen zait ‘Arbitrajeari buruzko abenduaren 23ko 60/2003 Legea’, ‘arbitrajeari buruzko abendu’ hori zentzumenaren aurka baitoa”. Niri ez zait nahasgarria gertatzen –ohitura kontua, agian–, eta beste abantaila batzuk ere ikusten dizkiot. Esango nuke, gainera, horrela erabiltzen dela gehienbat...>».

Sebasek EIMAren Ortotipografia liburuak dakartzan adibide batzuk jaso zituen:
- 6/89 Legea, uztailaren 6koa, Euskal Funtzio Publikoari buruzkoa.
- 222/2001 Dekretua, urriaren 16koa, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailaren egitura organikoa ezartzen duena.
- Agindua, 1999ko maiatzaren 11koa, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa sailburuarena, Euskal Autonomia Erkidegoko irakasle-lantaldeei laguntzak emateko deia egiten duena.

Asier Larrinagak, atzera, honela itxi zuen zirkulua: «”2003ko abenduaren 23ko 60/03 Legea, Arbitrajeari buruzkoa” formula oso erabilgarria iruditzen zait, bai idazpuruetarako, bai testu barrurako. Ez dut uste, gainera, Ortotipografian datozenei atea ixten dienik («6/89 Legea, uztailaren 6koa, Euskal Funtzio Publikoari buruzkoa»). Ez dirudite elkarren aurkakoak, osagarriak baizik. Eskerrik asko denei».

Itzul zerrendako mezu-truke horretan, ikus daitekeenez, honako gai hauek atera ziren:

- Legearen gaia aipatzean, "-en legea" ala "-i buruzko legea" (beste batzuk ere badira: “-tzekoa”, -“tzen duena”…).
- Aposizio komaduna (XX legea, halako egunetakoa, zerarena/zerari buruzkoa) edo segida lotua (Zeraren/zerari buruzko halako egunetako XX legea)
- Datan urtea aipatu ala ez.

Gainbegiratu bat eman nahi nioke egungo batez besteko erabilerari, eta oharren bat edo beste tartekatu.

-en legea / -i buruzko legea

Bi aukerak badabiltzala ikusten da, adibidez, Eusko Legebiltzarrak aurten onetsitako bi legeren izenetan:

• 3/2011 Legea, urriaren 13koa, Lanbide-Euskal Enplegu Zerbitzuari buruzkoa
• 2/2011 Legea, martxoaren 17koa, Ehizarena

Nafarroan, -i buruzko ikusten da, nagusiki: :

• 10/2010 FORU LEGEA, maiatzaren 10ekoa, Nafarroan etxebizitza izateko eskubideari buruzkoa

• 13/2010 FORU LEGEA, ekainaren 17koa, 2009-2012 eperako Toki Inbertsioen Planaren Ohiz kanpoko Planari buruzkoa

Espainiako legeen euskal itzulpenetan ere bi aukerak ikusten ditugu:

• 30/2007 Legea, Sektore Publikoko Kontratuena (IVAP)

• Uztailaren 21eko 49/1960 Legea, Jabetza Horizontalarena (Deustuko Unibertsitatea)

• 56/2003 Legea, abenduaren 16koa, Enpleguari buruzkoa (EHU)

Aposizioa edo ez

Izenburuetan eta zerrendetan, aposizio komaduna da nagusi (aurreko sei adibideak eredu horretan idatziak dira):

• 2/2011 Legea, martxoaren 17koa, ehizari buruzkoa

Baina, Itzuleko mezuetako batzuetan aipatzen zen bezala, aposizio-modu horrek deklinabidearen aldetik dakarren eskakizuna saihesteko (etenak eginez eta deklinabide-atzizkiak errepikatuz joatea trabagarri gerta baitaiteke) eredu lotuago honetara jotzen da batzuetan (hurrenkera bat baino gehiago ikusten dira):

• Ehizari buruzko (2011ko) martxoaren 17ko 2/2011 Legearen arabera, hori ez da zilegi.

Beste ereduan, izan ere, oso etena eta trabatua izango genuke idazkera:

• (2011ko) martxoaren 17ko 2/2011 Legearen, ehizari buruzkoaren, arabera, hori ez da zilegi.

Eredu lotu horren abantaila, beraz, bukaeran bakarrik deklinatzea da. Molde hori hautatzean elementuak hurrenkera honetan eman ohi dira: gaia, eguna, legearen zenbakizko kodea.

• Arbitrajearen (2003ko) abenduaren 23ko 60/2003 Legeak xedatzen duenez…

• Familia Ugarien Babeserako azaroaren 18ko 40/2003 Legearen arabera…

• Ekonomia Iraunkorrari buruzko martxoaren 4ko 2/2011 Legearen arabera, Diputatuen Kongresuak beranduenez joan den irailaren 5ean izapidetu behar zen…

  Irrati eta Telebistaren Estatutuari buruzko urtarrilaren 10eko 4/1980 Legearen 25. artikulua…

• Euskal Autonomia Erkidegoko 2010eko ekitaldirako Aurrekontu Orokorrak onartzen dituen abenduaren 23ko 2/2009 Legearen xedapen gehigarrietako bigarrenak... (Adibidearen iturria: 3/2011 Legea, urriaren 13koa, Lanbide-Euskal Enplegu Zerbitzuari buruzkoa)

Urtea jarri edo ez jarri

Legeen zenbakizko kodeak bi parte izaten ditu, barra etzan batez bereiziak: “2/2011 Legea”, esaterako, 2011ko lege bat da, urte horretan onetsitako bigarrena. Horregatik, zer datatakoa den adieraztean, gaztelaniaz ez da jartzen urtea, zenbakizko kodean ageri delako: “Ley 2/2011, de 17 de marzo”. Euskaraz berdin jokatzen da gehienetan; batez ere, aposizio komadunaren ereduan: “2/2011 Legea, martxoaren 17koa”. Baina zenbait testuingurutan urtea jartzen hasiak dira testugileak; batez ere, joskera lotuan, eredu horretan zenbakizko kodea baino lehen agertzen baita data eta gerta bailiteke aski urruti ere gertatzea elkarrengandik. Esan bezala (eta Itzul zerrendako mezuan Gotzon Egiak adierazi bezala), honelako adierazpideak aurkitzen ditugu dagoeneko testuetan:

• Indarrean den 1980ko urriaren 8ko 51/1980 Enpleguaren Oinarrizko Legea onetsi zenean… (Enpleguari buruzko Legea —Legeak 9—, EHU/Justizia).

• Horiek horrela, eta 1985eko apirilaren 2ko 7/1985 Legeak, Toki Araubidearen Oinarriak onartzekoak, 127i) artikuluan xedatutakoarekin bat, Donostiako Udalbatzak honakoa erabaki du. (GAO, 2009-02-04)

• Beheko zerrendako zigor espedienteen Foru Aginduak (zigor-jardunbidea hastekoa) jakinarazten saiatu arren, horrek ondoriorik izan ez duenez, iragarki honen bidez jakinarazten dira, 1992ko azaroaren 26ko Herri Administrazioen Araubide Juridikoaren eta Administrazio Prozedura Erkidearen 30/1992 Legeak, 59. artikuluko 5. zenbakian agintzen duenaren arabera. (Gipuzkoako Foru Aldundia, GAO, 2011-01-26).